هم او مراقلى يولجى كندى عقلنه دير: بو جامد، حياتسز، شعورسز، متماديًا چالقانان، قرارسز، فورطنه‌لى، دغدغه‌لى، ثباتسز، هدفسز شو هوانڭ پرده‌سيله و ظاهرى صورتيله وجوده گلن يوز بيڭلر حكيمانه و رحيمانه و صنعتكارانه ايشلر و إحسانلر و إمدادلر بِالبداهه إثبات ايدر كه: بو چاليشقان روزگارڭ و بو جوّال خدمتكارڭ كندى باشنه هيچ بر حركتى يوق، بلكه غايت قدير و عليم و غايت حكيم و كريم بر آمرڭ أمريله حركت ايدر. گويا هر بر ذرّه‌سى، هر بر ايشى بيلير و او آمرڭ هر بر أمرينى آڭلار و ديڭلر بر نفر گبى، هوا ايچنده جريان ايدن هر بر أمرِ ربّانى‌يى ديڭلر، إطاعت ايدر كه؛ بتون حيواناتڭ تنفّسنه و ياشاماسنه و نباتاتڭ تلقيحنه و بيومه‌سنه و حياتنه لزوملى مادّه‌لرڭ يتيشديريلمسنه و بلوطلرڭ سَوق و إداره‌سنه و آتشسز سفينه‌لرڭ سير و سياحتنه و بِالخاصّه سسلرڭ و بِالخاصّه تلسز تلفون و تلغراف و راديو ايله قونوشمالرڭ ايصالنه و بو خدمتلر گبى عمومى و كلّى خدمتلردن باشقه، آزوت و مولّد الحموضه (اوقسيژن) گبى ايكى بسيط مادّه‌دن عبارت اولان هوانڭ ذرّه‌لرى بربرينڭ مِثلى ايكن، زمين يوزنده يوز بيڭلر طرزده بولونان ربّانى صنعتلرده كمالِ إنتظام ايله بر دستِ حكمت طرفندن چاليشديريلييور گورويورم

ديمك {وَتَصْرِيفِ الرِّيَاحِ وَالسَّحَابِ الْمُسَخَّرِ بَيْنَ السَّمَاءِ وَاْلاَرْضِ} آيتنڭ تصريحيله، روزگارڭ تصريفيله حدسز ربّانى خدمتلرده إستعمال و بلوطلرڭ تسخيريله حدسز رحمانى ايشلرده إستخدام و هوايى او صورتده ايجاد ايدن، آنجق واجب الوجود و قادرِ كلّ شى و عالمِ كلّ شى، بر ربِّ ذو الجلال و الإكرامدر دير، حكم ايدر

صوڭره ياغموره باقار، گورور كه: ياغمورڭ دانه‌لرى صاييسنجه منفعتلر و قطره‌لرى عددنجه رحمانى جلوه‌لر و رشحه‌لرى مقدارنجه حكمتلر ايچنده بولونويور. هم او شيرين و لطيف و مبارك قطره‌لر او قدر منتظم و گوزل خلق ايديلييور كه، خصوصًا ياز موسمنده گلن طولو او قدر ميزان و إنتظام ايله گوندريلييور و اينييور كه؛ فورطنه‌لر ايله چالقانان و بيوك شيلرى چارپيشديران شدّتلى روزگارلر، اونلرڭ موازنه و إنتظاملرينى بوزمييور؛ قطره‌لرى بربرينه چارپوب، برلشديروب، ضررلى كتله‌لر ياپمييور. و بونلر گبى چوق حكيمانه ايشلرده و بِالخاصّه ذى‌حياتده چاليشديريلان بسيط و جامد و شعورسز مولّد الماء و مولّد الحموضه (هِيدْروژن - اوقسيژن) گبى ايكى بسيط مادّه‌دن تركّب ايدن بو صو، يوز بيڭلرله حكمتلى و شعورلى و مختلف خدمتلرده و صنعتلرده إستخدام ايديلييور. ديمك بو تجسّم ايتمش عينِ رحمت اولان ياغمور، آنجق بر رحمٰنِ رحيمڭ خزينۀِ غيبيۀِ رحمتنده ياپيلييور و نزوليله {وَهُوَ الَّذِى يُنَزِّلُ الْغَيْثَ مِنْ بَعْدِ مَا قَنَطُوا وَيَنْشُرُ رَحْمَتَهُ} آيتنى مادّةً تفسير ايدييور