Sizin cebren böyle ehl-i îmanı mimsiz medeniyete sevketmekdeki maksadınız, eğer memleketde âsâyiş ve emniyeti te’min ve kolayca idâre etmek ise, kat’iyyen biliniz ki; hata ediyorsunuz, yanlış yola sevkediyorsunuz. Çünkü i’tikâdı sarsılmış, ahlâkı bozulmuş yüz fâsıkın idaresi ve onlar içinde âsâyiş te’mini, binler ehl-i salâhatın idâresinden daha müşküldir.

İşte bu esaslara binâen ehl-i İslâm, dünyaya ve hırsa sevk olunmaya ve teşvik edilmeye muhtaç değildirler. Terakkiyat ve âsâyişler, bununla te’min edilmez. Belki mesâîlerin tanzimine ve mabeynlerindeki emniyetin tesisine ve teâvün düstûrunun teshiline muhtaçtırlar. Bu ihtiyaç da, dinin evâmir-i kudsiyesiyle ve takvâ ve salâbet-i dîniye ile olur.

SEKİZİNCİ NOTA: Ey sa’y ve ameldeki lezzet ve saadeti bilmeyen tenbel insan! Bil ki:

Cenâb-ı Hak, kemâl-i kereminden, hizmetin mükâfatını hizmet içinde dercetmiştir. Amelin ücretini, nefs-i amel içinde koymuştur. İşte bu sır içindir ki, mevcûdât hatta bir nokta-i nazarda câmidat dahi, evâmir-i tekviniye ta’bir edilen husûsi vazifelerinde, kemâl-i şevk ile ve bir çeşit lezzet ile evâmir-i Rabbânîyeyi imtisâl ederler. Arıdan, sinekten, tavuktan tut; tâ şems ve kamer’e kadar her şey kemâl-i lezzetle vazifesine çalışıyorlar. Demek hizmetlerinde bir lezzet var ki, akılları olmadığından âkıbeti ve neticeleri düşünmeden, mükemmel vazifelerini îfa ediyorlar.

Eğer desen: Zîhayatta lezzet kabildir, cemadatta nasıl şevk ve lezzet olabilir?

Elcevap: Cemâdat kendi hesablarına değil, onlara tecelli eden esmâ-i İlâhîye hesabına bir şeref, bir makam, bir kemâl, bir güzellik, bir intizam isterler, arıyorlar. O vazife-i fıtriyelerinin imtisâlinde, Nûr-ül Envâr’ın isimlerine birer ma’kes, birer âyine hükmüne geçtiğinden tenevvür eder, terakki eder.

Meselâ: Nasılki, bir katre su, bir zerrecik cam parçası, zâtında ziyâsız, ehemmiyetsiz iken, sâfi kalbiyle Güneş’e yüzünü çevirse, o vakit o ehemmiyetsiz, ziyâsız katre ve cam parçası, Güneş’in bir nevi arşı olup senin yüzüne de tebessüm eder.