إنسانڭ ذهنى، خيالى، بو آيينه مثالنه بڭزر. شويله كه

إنسانڭ آيينۀِ فكرنده‌كى معلوماتڭ دخى ايكى وجهى وار: بر وجهله علمدر و بر وجهله معلومدر. أگر ذهنى او معلومه ظرف ياپسه‌ق، او وقت او معلوم موجودِ ذهنى بر معلوم اولور؛ وجودى آيرى بر شيدر. أگر ذهنى او شيئڭ حصوليله موصوف ياپسه‌ق، ذهنه صفت اولور؛ او شى او وقت علم اولور، بر وجودِ خارجيسى واردر. او معلومڭ وجودى جوهرى دخى اولسه، بونڭ گبى عرضى بر وجودِ خارجيسى اولور

ايشته بو ايكى تمثيله گوره؛ كائنات بر آيينه‌در، هر بر موجوداتڭ ماهيتى ده بر آيينه‌در. قدرتِ أزليه ايله ايجادِ إلٰهى‌يه معروضدرلر. هر بر موجود بر جهتله شمسِ أزلينڭ بر إسمنڭ بر نوع آيينه‌سى اولوب بر نقشنى گوسترر

حضرتِ محيى الدين مشربنده اولانلر، يالڭز آيينه‌لك و ظرفيت جهتنده و آيينه‌ده‌كى وجودِ مثالى نفى نقطه‌سنده و عكس عينِ منعكس اولمق اوزره كشف ايدوب، باشقه مرتبه‌يى دوشونميه‌رك {لاَ مَوْجُودَ اِلاَّ هُو} دييه‌رك ياڭليش ايتمشلر؛ {حَقَائِقُ اْلاَشْيَاءِ ثَابِتَةٌ} قاعدۀِ أساسيه‌يى إنكار ايتمك درجه‌سنه دوشمشلر

امّا أهلِ حقيقت ايسه، وراثتِ نبوّتڭ سرّيله و قرآنڭ قطعى إفاداتيله گورمشلر كه؛ آيينۀِ موجوداتده قدرت و إرادۀِ إلٰهيه ايله وجود بولان نقشلر، اونڭ أثرلريدر. {هَمَه اَزْ اُوستْ}در، {هَمَه اوست} دگل (*). أشيانڭ بر وجودى واردر و او وجود بر درجه ثابتدر. چندان او وجود، وجودِ واجبه نسبةً وهمى و خيالى حكمنده ضعيفدر. فقط قديرِ أزلينڭ ايجاد و إراده و قدرتيله واردر

---------------------------------------------------

يعنى هر شى اوندندر، او ايجاد ايدر. هر شى او دگل*