رابعًا: إنسان كوچك بر عالم اولديغى گبى، عالم دخى بيوك بر إنساندر. بو كوچك إنسان، او بيوك إنسانڭ بر فهرسته‌سى و خلاصه‌سيدر. إنسانده بولونان نمونه‌لرڭ بيوك أصللرى، إنسانِ أكبرده بِالضروره بولونه‌جقدر. مثلا: ناصلكه إنسانده قوّۀِ حافظه‌نڭ وجودى، عالمده لوحِ محفوظڭ وجودينه قطعى دليلدر. اويله ده: إنسانده قلبڭ بر كوشه‌سنده لمّۀِ شيطانيه دينيلن بر آلَتِ وسوسه و قوّۀِ واهمه‌نڭ تلقيناتيله قونوشان بر شيطانى لسان و إفساد ايديلن قوّۀِ واهمه، كوچك بر شيطان حكمنه گچديگنى و صاحبلرينڭ إختيارينه ضد و آرزوسنه مخالف حركت ايتدكلرينى حسًّا و حدسًا هركس نفسنده گورمسى، عالمده بيوك شيطانلرڭ وجودينه قطعى بر دليلدر.

و بو لمّۀِ شيطانيه و شو قوّۀِ واهمه، بر قولاق و بر ديل اولدقلرندن، اوڭا اوفله‌ين و بونى قونوشديران خارجى بر شخصِ شريره‌نڭ وجودينى إحساس ايدرلر

اون برنجى إشارت: أهلِ ضلالتڭ شرّندن كائناتڭ قيزدقلرينى و عناصرِ كلّيه‌نڭ حدّت ايتدكلرينى و عموم موجوداتڭ غليانه گلدكلرينى، قرآنِ حكيم معجزانه إفاده ايدييور. يعنى: قَومِ نوحڭ باشنه گلن طوفان ايله سماوات و أرضڭ هجومنى و قَومِ ثمود و عادڭ إنكارندن هوا عنصرينڭ حدّتنى و قَومِ فرعونه قارشى صو عنصرينڭ و دڭزڭ غليا‌ننى و قارونه قارشى طوپراق عنصرينڭ غيظنى و أهلِ كفره قارشى آخرتده {تَكَادُ تَمَيَّزُ مِنَ الْغَيْظِ} سرّيله جهنّمڭ غيظنى و اوفكه‌سنى و سائر موجوداتڭ أهلِ كفر و ضلالته قارشى حدّتنى گوستروب إعلان ايده‌رك غايت مدهش بر طرزده و إعجازكارانه أهلِ ضلالت و عصيانى زجر ايدييور