أگر ديسهڭ: ذىحياتده لذّت قابلدر، جماداتده ناصل شوق و لذّت اولابيلير؟
الجواب: جمادات كندى حسابلرينه دگل، اونلرده تجلّى ايدن أسماءِ إلٰهيه حسابنه بر شرف، بر مقام، بر كمال، بر گوزللك، بر إنتظام ايسترلر، آرايورلر. او وظيفۀِ فطريهلرينڭ إمتثالنده، نور الأنوارڭ إسملرينه برر معكس، برر آيينه حكمنه گچديگندن تنوّر ايدر، ترقّى ايدر. مثلا: ناصلكه بر قطره صو، بر ذرّهجك جام پارچهسى ذاتنده ضياسز، أهمّيتسز ايكن، صافى قلبيله گونشه يوزينى چويرسه، او وقت او أهمّيتسز، ضياسز قطره و جام پارچهسى، گونشڭ بر نوع عرشى اولوب سنڭ يوزينه ده تبسّم ايدر. ايشته بو مثال گبى، ذرّات و موجودات، جمالِ مطلق و كمالِ مطلق صاحبى اولان ذاتِ ذو الجلالڭ إسملرينه وظيفهپرورلك جهتنده آيينه اولمالريله، او قطره و ذرّهجك شيشه گبى غايت آشاغى بر درجهدن غايت يوكسك بر درجۀِ ظهوره و تنوّره چيقييورلر. مادام وظيفه جهتنده غايت نورانى و يوكسك بر مقام آلييورلر؛ لذّت ممكن و قابل ايسه، يعنى حياتِ عامّهدن حصّهدار ايسهلر، غايت لذّت ايله او وظيفهلرى گورويورلر، دينيلهبيلير.
وظيفهده لذّت بولونديغنه أڭ ظاهر بر دليل، سن كندى أعضا و طويغولرينڭ خدمتلرينه باق. هر برى بقاءِ شخصى و بقاءِ نوعى ايچون ايتدكلرى خدمتلرنده آيرى آيرى لذّتلرى وار. نفسِ خدمت، اونلره بر تلذّذ حكمنه گچييور. حتّى خدمتى ترك ايتمك، او عضوڭ بر نوع عذابيدر.