باق، باشنده چوق سوت قونسروه‌لرى طاشييان هندستان جويزى و اينجير گبى ميوه‌دار آغاجلر، رحمت خزينه‌سندن لسانِ حال ايله سوت گبى أڭ گوزل بر غدايى ايستر، آلير، ميوه‌لرينه يديرر؛ كندى بر چامور ير. نار آغاجى صافى بر شرابى، خزينۀِ رحمتدن آلوب ميوه‌سنه يديرر؛ كنديسى چامورلى و بولانيق بر صويه قناعت ايدر.

حتّى حبوباتده دخى سنبللنمك وظيفه‌سنده ظاهر بر إشتياق گورونور. ناصلكه طار بر يرده حپس ايديلن بر ذات، بر بوستانه، گنيش بر يره چيقمايى مشتاقانه ايستر. اويله ده: حبوباتده، سنبللنمك وظيفه‌سنده اويله سرورلى بر وضعيت، بر إشتياق گورونويور. ايشته ”سنّت اﷲ“ تعبير ايديلن، كائناتده جريان ايدن بو سرلى اوزون دستوردندر كه: ايشسز، تنبل، إستراحتله ياشايان و راحت دوشگنده اوزانانلر، أكثريتله سعى ايدن، چاليشانلردن داها زياده زحمت و صيقنتى چكر. چونكه دائما ايشسزلر عمرندن شكايت ايدر؛ أگلنجه ايله چابوق گچمه‌سنى ايستر. سعى ايدن و چاليشان ايسه؛ شاكردر، حمد ايدر، عمرڭ گچمه‌سنى ايسته‌مز. {اَلْمُسْتَرِيحُ الْعَاطِلُ شَاكٍ مِنْ عُمْرِهِ وَ السَّاعِىُ الْعَامِلُ شَاكِرٌ} كلّى دستوردر. هم او سرّ ايله‌در كه: ”راحت، زحمتده؛ زحمت، راحتده‌در.“ جمله‌سى ضربِ مَثل اولمشدر.

أوت جماداته دقّتله نظر ايديلسه: بِالقوّه يالڭز إستعداد و قابليت جهتنده ناقص قالوب إنكشاف ايتمه‌ينلرڭ، غايت بر إجتهاد و سعى ايله إنبساط ايدوب بِالقوّه‌دن بِالفعل صورتنه گچمه‌سنده، مذكور سنّتِ إلٰهيه دستوريله بر طور گورونويور. و او طور إشارت ايدر كه: او وظيفۀِ فطريه‌ده بر شوق و او مسئله‌ده بر لذّت واردر. أگر او جامدڭ عمومى حياتدن حصّه‌سى وارسه، شوق كنديسنڭ اولور؛ يوقسه، او جامدى تمثيل ايدن، نظارت ايدن شيئه عائددر. حتّى بو سرّه بناءً دينيله‌بيلير: لطيف، نازك صو إنجماد أمرينى آلديغى وقت، اويله شدّتلى بر شوق ايله او أمره إمتثال ايدر كه، دميرى شقّ ايدر، پارچه‌لر. ديمك برودت و تحت الصِفر صوغوغڭ لسانيله آغزى قپالى دمير قابده‌كى صويه ”گنيشلن!“ أمرِ ربّانيسنى تبليغنده، شدّتِ شوق ايله قابنى پارچه‌لر، دميرى بوزار، كنديسى بوز اولور. و هكذا.. هر شيئى بوڭا قياس ايت كه، گونشلرڭ دورانندن و سير و سياحتلرندن طوت، تا ذرّه‌لرڭ مولوى گبى دور ايتمه‌لرينه و دونمه‌لرينه و إهتزازلرينه قدر كائناتده‌كى بتون سعى و حركت، قانونِ قدرِ إلٰهى اوزرينه جريان ايدييور. و دستِ قدرتِ إلٰهيدن صدور ايدن و إراده و أمر و علمى تضمّن ايدن أمرِ تكوينى ايله ظهور ايدر