علومِ فلسفيهنڭ وكالتى نامنه نفسم ديدى كه: بو كائناتدهكى أسبابڭ، طبيعتيله بو موجوداته مداخلهلرى وار. هر شى بر سببه باقار. ميوهيى آغاجدن، حبوباتى طوپراقدن ايستهملى. أڭ جزئى، أڭ كوچك بر شيئى ده اللّٰهدن ايستهمك و اللّٰهه يالوارمق نه ديمكدر؟
او وقت نورِ قرآن ايله سرِّ توحيد، شو گلهجك صورتده إنكشاف ايتدى. قلبم او متفلسف نفسمه ديدى: ”أڭ جزئى و أڭ كوچك شى؛ أڭ بيوك شى گبى، طوغريدن طوغرىيه بتون بو كائنات خالقنڭ قدرتندن گلير و خزينهسندن چيقار. باشقه صورتده اولاماز. أسباب ايسه بر پردهدر. چونكه أڭ أهمّيتسز و أڭ كوچك ظن ايتديگمز مخلوقلر، بعضًا صنعت و خلقت جهتنده أڭ بيوگندن داها بيوك اولور. سينك طاووقدن صنعتجه ايلرى گچمزسه ده، گرى ده قالماز. اويله ايسه بيوك كوچك تفريق ايديلميهجك. يا بتونى أسبابِ مادّيهيه تقسيم ايديلهجك وياخود بتونى بردن بر تك ذاته ويريلهجكدر. برنجى شق محال اولديغى گبى، بو شق واجبدر، ضروريدر