چونكه بر تك ذاته، يعنى بر قديرِ أزلى‌يه ويريلسه؛ مادام بتون موجوداتڭ إنتظامات و حكمتلريله وجودى قطعى تحقّق ايدن علمى، هر شيئى إحاطه ايدييور.. و مادام علمنده هر شيئڭ مقدارى تعيّن ايدييور.. و مادام بِالمشاهده هر وقت هيچدن، نهايتسز سهولتله، نهايتسز صنعتلى مصنوعلر وجوده گلييور.. و مادام او قديرِ عليمڭ بر كبريت چاقار گبى أمرِ كُنْ فَيَكُونُ ايله هانگى شى اولورسه اولسون ايجاد ايده‌بيلديگنى، حدسز قوّتلى دليللر ايله، چوق رساله‌لرده بيان ايتديگمز و خصوصًا يگرمنجى مكتوب و يگرمى اوچنجى لمعه‌نڭ آخرنده إثبات ايديلديگى گبى، حدسز بر قدرتى وار؛ ألبته بِالمشاهده گورولن خارق العاده سهولت و قولايلق، او إحاطۀِ علميه‌دن و عظمتِ قدرتدن گلييور.

مثلا ناصلكه گوزه گورولمه‌ين أجزالى بر مركّبله يازيلان بر كتابه، او يازى‌يى گوسترمگه مخصوص بر أجزا سورولسه؛ او قوجه كتاب، بردن هر بر گوزه وجودينى گوستروب كندينى اوقوتديرر. عينًا اويله ده؛ او قديرِ أزلينڭ علمِ محيطنده، هر شيئڭ صورتِ مخصوصه‌سى بر مقدارِ معيّن ايله تعيّن ايدييور. او قديرِ مطلق أمرِ كُنْ فَيَكُونُ ايله، او حدسز قدرتيله و نافذ إراده‌سيله، او يازى‌يه سورولن أجزا گبى، غايت قولاى و سهولتله قدرتڭ بر جلوه‌سى اولان قوّتنى او ماهيتِ علميه‌يه سورر، او شيئه وجودِ خارجى ويرر؛ گوزه گوسترر، نقوشِ حكمتنى اوقوتديرر.

أگر بتون أشيا بردن او قديرِ أزلى‌يه و عليمِ كلّ شيئه ويريلمزسه؛ او وقت سينك گبى أڭ كوچك بر شيئڭ وجودينى، دنيانڭ أكثر نوعلرندن خصوصى بر ميزان ايله طوپلامق لازم گلمكله برابر، او كوچك سينگڭ وجودنده چاليشان ذرّه‌لر او سينگڭ سرِّ خلقتنى و كمالِ صنعتنى بتون دقائقيله بيلمكله اولابيلير. چونكه أسبابِ طبيعيه ايله أسبابِ مادّيه، بِالبداهه و عموم أهلِ عقلڭ إتّفاقيله، هيچدن ايجاد ايده‌مز. اويله ايسه، هر حالده اونلر ايجاد ايتسه، ألبته طوپلايه‌جق. مادام طوپلايه‌جق، هانگى ذى‌حيات اولورسه اولسون، أكثر عناصر و أنواعندن نمونه‌لر، ايچنده واردر. عادتا كائناتڭ بر خلاصه‌سى، بر چكردگى حكمنده‌در. ألبته او حالده بر چكردگى بتون بر آغاجدن، بر ذى‌حياتى بتون روىِ زميندن اينجه ألكله أله‌يوب و أڭ حسّاس بر ميزان ايله ئولچوب طوپلاتديرمق لازم گلييور. و مادام أسبابِ طبيعيه جاهلدر، جامددر؛ بر علمى يوقدر كه بر پلان، بر فهرسته، بر موده‌ل، بر پروغرام تقدير ايتسين، اوڭا گوره معنوى قالبه گلن ذرّاتى أريتوب دوكسون؛ تا طاغيلماسين، إنتظامنى بوزماسين. حالبوكه هر شيئڭ شكلى، هيئتى حدسز طرزلرده اولابيلديگى ايچون، حدسز حدّ و حسابه گلمز أشكاللر، مقدارلر ايچنده، بر تك شكل و مقدارده سيل گبى آقان عناصرڭ ذرّه‌لرى طاغيلميه‌رق، منتظمًا، مقدارسز، قالبسز بربرى اوستنده كتله حالنده طورديرمق و ذى‌حياته منتظم بر وجود ويرمك؛ نه درجه إمكاندن، إحتمالدن، عقلدن اوزاق اولديغى گورونويور. ألبته كيمڭ قلبنده كورلك يوقسه، گورور.