ايشته گوزيمزله هر وقت مشاهده ايتديگمز بو چوق خارقه أثرلرڭ غايت كوچك أهمّيتسز شيلردن تظاهرى، بِالبداهه فرديت و أحديتى گوسترييور. يوقسه هر شيئڭ نتيجه‌سى، ميوه‌سى، أثرى؛ او شيئڭ مادّه‌سى و قوّتى گبى كوچوله‌رك هيچه اينه‌جكدى. و گوزيمز اوڭنده‌كى غايت قيمتدار شيلرڭ غايت درجه‌ده اوجوزلغى و نهايت درجه‌ده مبذوليتى، هيچ قالميه‌جق ايدى. شيمدى قرق پاره ايله آلاجغمز بر قاوونى، بر نارى؛ قرق بيڭ ليرا ايله ده ييه‌مزدك. أوت دنياده‌كى بتون سهولت، بتون اوجوزلق، بتون مبذوليت؛ وحدتدن گلير و فرديته شهادت ايدر.

ايكنجى نقطه: موجودات ايكى وجهله ايجاد ايديلييور. برى؛ ”إبداع و إختراع“ تعبير ايديلن هيچدن ايجاددر. ديگرى؛ ”إنشاء و تركيب“ تعبير ايديلن موجود اولان عناصر و أشيادن طوپلامق صورتيله اوڭا وجود ويرمكدر. أگر جلوۀِ فرديته و سرِّ أحديته گوره اولسه، حدسز درجه بر سهولت، بلكه وجوب درجه‌سنده بر قولايلق اولور. أگر فرديته ويريلمزسه، حدسز درجه مشكل و غيرِ معقول، بلكه إمتناع درجه‌سنده بر صعوبت اولاجق. حالبوكه كائناتده‌كى موجودات، نهايت درجه‌ده كلفتسز اولارق و سهولتله و قولايلقله غايت مكمّل بر صورتده وجوده گلمه‌لرى، جلوۀِ فرديتى بِالبداهه گوسترييور و هر شى طوغريدن طوغرى‌يه ذاتِ فردِ ذو الجلالڭ صنعتى اولديغنى إثبات ايدييور.

أوت أگر بتون أشيا فردِ واحده ويريلسه، بر كبريت چاقار گبى، أثرلريله عظمتى آڭلاشيلان او نهايتسز قدرتيله هيچدن ايجاد ايدر و إحاطه‌لى نهايتسز علميله هر شيئه معنوى بر قالب حكمنده بر مقدار تعيين ايدر. و او آيينۀِ علمنده‌كى هر شيئڭ صورتنه و پلاننه گوره قولايجه هر بر شيئڭ ذرّه‌لرى او قالبِ علمى ايچنه يرلشير، منتظمًا وضعيتلرينى محافظه ايدرلر. أگر أطرافدن ذرّه‌لرى طوپلامق لازم گلسه ده، علمى قانونلرڭ و قدرتڭ إحاطه‌لى دستورلرى جهتيله؛ او ذرّه‌لر، قانونِ علمى و سَوقِ قدرتى ايله باغلانمه‌لرى حيثيتيله مطيع بر اوردونڭ نفراتى گبى منتظمًا قانونِ علمى و سَوقِ قدرتى ايله گلوب او شيئڭ وجودينى إحاطه ايدن قالبِ علمى و مقدارِ قدرى ايچنه گيروب قولايجه وجودينى تشكيل ايدرلر. بلكه آيينه‌ده‌كى عكسڭ فوطوغراف واسطه‌سيله كاغد اوستنه وجودِ خارجى گيمسى وياخود گورونمه‌ين بر يازى ايله يازيلان بر مكتوبه گوستريجى مادّه‌يى سورمكله گورونمسى گبى، فردِ واحدڭ علمِ أزليسنڭ آيينه‌سنده بولونان ماهيتِ أشيا و صُوَرِ موجوداته غايت سهولتله، قدرت اونلره وجودِ خارجى گيديرر و عالمِ معنادن عالمِ ظهوره گتيرر، گوزلره گوسترر. أگر فردِ واحده ويريلمزسه، بر سينگڭ وجودينى روىِ زمينڭ أطرافندن و عناصرندن غايت حسّاس بر ميزانله طوپلامق، عادتا ير يوزينى و عنصرلرى أله‌يوب هر طرفدن او مخصوص وجودڭ مخصوص ذرّه‌لرينى گتيره‌رك صنعتلى وجودنده منتظم يرلشديرمك ايچون مادّى قالب، بلكه أعضالرى عددنجه قالبلر بولونمق و او وجودده‌كى طويغولر و روح گبى اينجه، دقيق، معنوى لطائفى دخى ميزانِ مخصوصله معنوى عالملردن جلب ايتمك لازم گلير