بر سنه قدر بو حكمت بڭا كافى گلدى. بر سنه صوڭره مصنوعاتده و بِالخاصّه ذى‌حياتلرده بولونان چوق خارقه و پك اينجه صنعتڭ معجزه‌لرى إنكشاف ايتدى. آڭلادم كه: بو چوق اينجه و چوق خارقه اولان دقائقِ صنعت، يالڭز ذى‌شعورلرڭ نظرلرينه إفادۀِ معنا ايچون دگلدر. گرچه هر بر موجودى، حدسز ذى‌شعورلر مطالعه ايده‌بيلير. فقط هم اونلرڭ مطالعه‌سى محدوددر، هم ده هركس او ذى‌حياتڭ بتون دقائقِ صنعتنه نفوذ ايده‌مزلر. ديمك ذى‌حياتلرڭ أڭ مهمّ نتيجۀِ خلقتى و أڭ بيوك غايۀِ فطرتى، ذاتِ قيّومِ أزلينڭ كندى نظرينه، كندى عجائبِ صنعتنى و ويرديگى رحيمانه هديه‌لرينى و إحسانلرينى عرض ايتمكدر

بو غايه ايسه، چوق زمان بڭا قناعت ويردى و اوندن آڭلادم كه: هر موجودده، خصوصًا ذى‌حياتلرده حدسز دقائقِ صنعت بولونماسى، ذاتِ قيّومِ أزلينڭ نظرينه عرض ايتمك، يعنى ذاتِ قيّومِ أزلى كندى صنعتنى كنديسى تماشا ايتمك اولان حكمتِ خلقت، او بيوك مصارفه كافى گلييوردى. بر زمان صوڭره گوردم كه: موجوداتڭ شخصلرنده و صورتلرنده‌كى دقائقِ صنعت دوام ايتمييور؛ غايت سرعتله تازه‌له‌نييور، تبدّل ايدييور؛ نهايتسز بر فعاليت و بر خلاّقيت ايچنده تحوّل ايدييورلر. بو خلاّقيت و بو فعاليتڭ حكمتى ألبته او فعاليت درجه‌سنده بيوك اولمق لازم گلييور، دييه تفكّره باشلادم. بو دفعه مذكور ايكى حكمت كافى گلمه‌مگه باشلاديلر، نقصان قالديلر. غايت مراق ايله آيرى بر حكمتى آرامغه و تحرّى‌يه باشلادم. بر زمان صوڭره، ِﷲ الحمد قرآنِ معجز البيانڭ فيضى ايله، سرِّ قيّوميت نقطه‌سنده عظيم حدسز بر حكمت، بر غايه گوروندى. و اونڭ ايله ”طلسمِ كائنات“ و ”معمّاىِ خلقت“ تعبير ايديلن بر سرِّ إلٰهى آڭلاشيلدى. (يگرمى دردنجى مكتوبده تفصيلاً بيان ايديلديگندن، بوراده يالڭز إجمالاً ايكى اوچ نقطه‌سنى اوچنجى شعاعده ذكر ايده‌جگز