بو دفعه‌كى سؤالڭزده دييورسڭز كه: ”خواجه‌لر دييورلر: أرض، اوكوز و باليق اوستنده طورييور. حالبوكه أرض، معلّقده بر ييلديز گبى گزديگنى جغرافيا گورويور. نه اوكوز وار و نه ده باليق؟“

الجواب: ابن عبّاس (ر‌ض) گبى ذاتلره إسناد ايديلن صحيح بر روايت وار كه، رسولِ أكرم عليه الصلاة والسلامدن صورمشلر: ”دنيا نه اوستنده‌در؟“ فرمان ايتمش: {عَلَى الثَّوْرِ وَالْحُوتِ} بر روايتده بر دفعه {عَلَى الثَّوْرِ} ديمش، ديگر دفعه‌ده {عَلَى الْحُوتِ} ديمشدر. محدّثلرڭ بر قسمى، إسرائيلياتدن آلينمه و أسكيدن بَرى نقل ايديلن خرافه‌وارى حكايه‌لره بو حديثى تطبيق ايتمشلر. خصوصًا بنى إسرائيل عالملرينڭ مسلمان اولانلرندن بر قسمى، كتبِ سابقه‌ده ”ثَوْر و حوت“ حقّنده گوردكلرى حكايه‌لرى، حديثه تطبيق ايدوب، حديثڭ معناسنى عجيب بر طرزه چويرمشلر. شيمديلك بو سؤالڭزه دائر غايت مجمل اوچ أساس و اوچ وجه سويله‌نه‌جك.

برنجى أساس: بنى إسرائيل علماسنڭ بر قسمى مسلمان اولدقدن صوڭره، أسكى معلوماتلرى دخى اونلرله برابر مسلمان اولمش، إسلاميته مال اولمش. حالبوكه او أسكى معلوماتلرنده ياڭليشلر وار. او ياڭليشلر، ألبته اونلره عائددر، إسلاميته عائد دگلدر.

ايكنجى أساس: تشبيه و تمثيللر، خواصدن عوامه گچدكجه، يعنى علمڭ ألندن جهلڭ ألنه دوشدكجه، مرورِ زمانله حقيقت تلقّى ايديلير. مثلا: كوچكلگمده قمر طوتولدى. بن والده‌مه ديدم: ”نه‌دن آى بويله اولدى؟“ ديدى: ”ييلان يوتمش.“ ديدم: ”داها گورونويور؟“ ديدى: ”يوقاريده ييلانلر جام گبى اولوب، ايچلرنده بولونان شيئى گوستررلر.“ بو چوجقلق خاطره‌سنى چوق زمان تخطّر ايدييوردم. و دير ايدم كه: ”بو قدر حقيقتسز بر خرافه، والده‌م گبى جدّى ذاتلرڭ لساننده ناصل گزييور؟“ دييه دوشونوردم. تا، فلكيات فنّنى مطالعه ايتديگم وقت گوردم كه: والده‌م گبى اويله ديينلر، بر تشبيهى حقيقت تلقّى ايتمشلر. چونكه درجاتِ شمسيه‌نڭ مدارى اولان ”منطقة البروج“ تعبير ايتدكلرى دائرۀِ عظيمه، منازلِ قمريه‌نڭ مدارى بولونان مائلِ قمر دائره‌سى بربرى اوستنه گچمكله، او ايكى دائره هر برى ايكى قوس شكلنى ويرمش؛ او ايكى قوسه فلكيون علماسى لطيف بر تشبيه ايله بيوك ايكى ييلان نامى اولان ”تِنّينَيْن“ نامنى ويرمشلر