امّا برنجى يول كه: أسبابِ عالمڭ إجتماعيله تشكيلِ أشيا و وجودِ مخلوقاتدر. پك چوق محالاتندن يالڭز اوچ دانه‌سنى ذكر ايدييورز.

برنجيسى: بر أجزاخانه‌ده، غايت مختلف مادّه‌لرله طولو، يوزر قاوانوز شيشه‌لر بولونويور. او أدويه‌لردن، ذى‌حيات بر معجون ايسته‌نيلدى. هم حياتدار خارقه بر ترياق اونلردن ياپيلمق ايجاب ايتدى. گلدك، او أجزاخانه‌ده، او ذى‌حيات معجونڭ و حياتدار ترياقڭ چوقلقله أفرادينى گوردك. او معجونلردن هر بريسنى تدقيق ايتدك. گورويورز كه: او قاوانوز شيشه‌لردن هر بريسندن، بر ميزانِ مخصوصله، بر ايكى درهم بوندن، اوچ درت درهم اوته‌كندن، آلتى يدى درهم باشقه‌سندن و هكذا.. مختلف مقدارلرده أجزالر آلينمش. أگر برندن، بر درهم يا نقصان ويا فضله آلينسه او معجون ذى‌حيات اولاماز، خاصيتنى گوستره‌مز. هم او حياتدار ترياقى ده تدقيق ايتدك. هر بر قاوانوزدن بر ميزانِ مخصوص ايله بر مادّه آلينمش كه، ذرّه مقدارى نقصان ويا زياده اولسه، ترياق خاصّه‌سنى غائب ايدر. او قاوانوزلر ألليدن زياده ايكن، هر بريسندن آيرى بر ميزان ايله آلينمش گبى، آيرى آيرى مقدارده أجزالرى آلينمش. عجبا هيچ بر جهتده إمكان و إحتمال وار مى كه، او شيشه‌لردن آلينان مختلف مقدارلر، شيشه‌لرڭ غريب بر تصادف ويا فورطنه‌لى بر هوانڭ چارپماسيله دوريلمه‌سندن، هر بريسندن آلينان مقدار قدر يالڭز او مقدار آقسين، برابر گيتسينلر و طوپلانوب او معجونى تشكيل ايتسينلر؟ عجبا بوندن داها خرافه، محال، باطل بر شى وار مى؟ أشك مضاعف بر أشكلگه گيرسه، صوڭره إنسان اولسه، ”بو فكرى قبول ايتمه‌م“ دييه قاچاجقدر.

ايشته بو مثال گبى؛ هر بر ذى‌حيات، ألبته ذى‌حيات بر معجوندر و هر بر نبات، حياتدار بر ترياق گبيدر كه؛ چوق متعدّد أجزالردن، چوق مختلف مادّه‌لردن، غايت حسّاس بر ئولچو ايله آلينان مادّه‌لردن تركيب ايديلمشدر. أگر أسبابه، عناصره إسناد ايديلسه و ”أسباب ايجاد ايتدى“ دينيلسه؛ عينًا أجزاخانه‌ده‌كى معجونڭ، شيشه‌لرڭ دوريلمه‌سندن وجود بولماسى گبى، يوز درجه عقلدن اوزاق، محال و باطلدر.