ايشته جسدِ حيوانينڭ حجيراتندن و قانده‌كى كريواتِ حمرا و بيضادن و ذرّاتڭ تحوّلاتندن و جهازاتِ بدنيه‌نڭ تناسبندن طوت، تا دڭزلرڭ واردات و مصارفنه.. تا زمين آلتنده‌كى چشمه‌لرڭ گلير و صرفياتلرينه.. تا حيوانات و نباتاتڭ تولّدات و وفياتلرينه.. تا گوز و بهارڭ تخريبات و تعميراتلرينه.. تا عنصرلرڭ و ييلديزلرڭ خدمات و حركاتلرينه.. تا موت و حياتڭ، ضيا و ظلمتڭ و حرارت و برودتڭ دگيشمه‌لرينه و دوگوشمه‌لرينه و چارپيشمالرينه قدر او درجه حسّاس بر ميزان ايله و او قدر اينجه بر ئولچو ايله تنظيم ايديلير و طارتيلير كه، عقلِ بشر هيچ بر يرده حقيقى اولارق هيچ بر إسراف، هيچ بر عبث گورمديگى گبى؛ حكمتِ إنسانيه دخى، هر شيده أڭ مكمّل بر إنتظام، أڭ گوزل بر موزونيت گورويور و گوسترييور. بلكه، حكمتِ إنسانيه او إنتظام و موزونيتڭ بر تظاهريدر، بر ترجمانيدر.

ايشته گل، گونش ايله مختلف اون ايكى سيّاره‌نڭ موازنه‌لرينه باق. عجبا بو موازنه، گونش گبى، عدل و قدير اولان ذاتِ ذو الجلالى گوسترمييور مى؟ و بِالخاصّه سيّاراتدن اولان گميمز يعنى كُرۀِ أرض، بر سنه‌ده يگرمى درت بيڭ سنه‌لك بر دائره‌ده گزر، سياحت ايدر. و او خارقه سرعتيله برابر زمينڭ يوزنده ديزيلمش، إستيف ايديلمش أشيايى طاغيتمييور، صارصمييور، فضايه فيرلاتمييور. أگر سرعتى بر پارچه تزييد ويا تنقيص ايديلسه ايدى، سكنه‌سنى هوايه فيرلاتوب فضاده طاغيده‌جقدى. و بر دقيقه، بلكه بر ثانيه موازنه‌سنى بوزسه، دنيامزى بوزاجق؛ بلكه باشقه‌سيله چارپيشه‌جق، بر قيامتى قوپاره‌جق. و بِالخاصّه زمينڭ يوزنده نباتى و حيوانى درت يوز بيڭ طائفه‌نڭ تولّدات و وفياتجه و إعاشه و ياشايشجه رحيمانه موازنه‌لرى؛ ضيا گونشى گوسترديگى گبى، بر تك ذاتِ عدل و رحيمى گوسترييور. و بِالخاصّه او حدسز ملّتلرڭ حدسز أفرادندن بر تك فردڭ أعضاسى، جهازاتى، طويغولرى او درجه حسّاس بر ميزانله بربريله مناسبتدار و موازنتده‌در كه؛ او تناسب، او موازنه، بداهت درجه‌سنده بر صانعِ عدل و حكيمى گوسترييور. و بِالخاصّه هر فردِ حيوانينڭ بدننده‌كى حجيراتڭ و قان مجرالرينڭ و قانده‌كى كريواتڭ و او كريواتده‌كى ذرّه‌لرڭ او درجه اينجه و حسّاس و خارقه موازنه‌لرى وار، بِالبداهه إثبات ايدر كه: هر شيئڭ ديزگينى ألنده و هر شيئڭ آناختارى ياننده و بر شى بر شيئه مانع اولمييور.. عموم أشيايى بر تك شى گبى قولايجه إداره ايدن بر تك خالقِ عدل و حكيمڭ ميزانيله، قانونيله، نظاميله تربيه و إداره اولويور. حشرڭ محكمۀِ كبراسنده ميزانِ عظيمِ عدالتنده جنّ و إنسڭ موازنۀِ أعماللرينى إستبعاد ايدوب اينانميان، بو دنياده گوزيله گورديگى بو موازنۀِ أكبره دقّت ايتسه، ألبته إستبعادى قالماز