(بو مقامه عائد غايت مهمّ ايكى شقلى بر سؤاله

غايت مختصر و قوّتلى بر جوابدر.)

سؤالڭ برنجى شقّى: بو مقامده دييورسڭ كه: كائناتى حُسن و جمال و گوزللك و عدالت إحاطه ايتمشدر. حالبوكه گوزيمز اوڭنده بو قدر چركينلكلره و مصيبتلره و خسته‌لقلره و بليّه‌لره و ئولوملره نه دييه‌جكسڭ؟

الجواب: چوق گوزللكلرى إنتاج ويا إظهار ايدن بر چركينلك دخى، طولاييسيله بر گوزللكدر. و چوق گوزللكلرڭ گورونمه‌مسنه و گيزلنمه‌سنه سبب اولان بر چركينلگڭ يوق اولماسى، گورونمه‌مسى، يالڭز بر دگل، بلكه متعدّد دفعه چركيندر. مثلا؛ واحدِ قياسى گبى بر قبح بولونمازسه، حُسنڭ حقيقتى بر تك نوع اولور؛ پك چوق مرتبه‌لرى گيزلى قالير. و قبحڭ تداخلى ايله مرتبه‌لرى إنكشاف ايدر. ناصلكه صوغوغڭ وجوديله، حرارتڭ مرتبه‌لرى و قراڭلغڭ بولونماسيله ضيانڭ درجه‌لرى تظاهر ايدر. عينًا اويله ده: جزئى شر و ضرر و مصيبت و چركينلگڭ بولونماسيله، كلّى خيرلر و كلّى منفعتلر و كلّى نعمتلر و كلّى گوزللكلر تظاهر ايدرلر. ديمك چركينڭ ايجادى چركين دگل، گوزلدر. چونكه، نتيجه‌لرڭ چوغى گوزلدر. أوت ياغموردن ضرر گورن تنبل بر آدم، ياغموره رحمت نامنى ويرديرن خيرلى نتيجه‌لرينى حكمدن إسقاط ايتمز؛ رحمتى زحمته چويره‌مز

امّا فنا و زوال و موت ايسه، يگرمى دردنجى مكتوبده غايت قوّتلى و قطعى برهانلر ايله إثبات ايديلمش كه: اونلر عمومى رحمته و إحاطه‌لى حسنه و شموللى خيره منافى دگللر، بلكه مقتضالريدرلر. حتّى شيطانڭ دخى، معنوى ترقّياتِ بشريه‌نڭ زنبرگى اولان مسابقه‌يه و مجاهده‌يه سبب اولديغندن، او نوعڭ ايجادى دخى خيردر، او جهتده گوزلدر. هم حتّى كافر، كفر ايله بتون كائناتڭ حقوقنه بر تجاوز و شرفنى تحقير ايتديگندن، اوڭا جهنّم عذابى ويرمك گوزلدر. باشقه رساله‌لرده بو ايكى نقطه تمامًا تفصيل ايديلديگندن بوراده بر قيصه إشارتله إكتفا ايدييورز