أوت بو كلمه ايله و {بِيَدِهِ مَقَالِيدُ كُلِّ شَيْءٍ} جمله‌سيله، (يعنى ”هر شيئڭ آناختارى اونڭ ألنده‌در“) نهايتسز گنيش و حدسز خارقه‌لى بر حجّتِ ربوبيت و وحدتى، بتون بتون كور اولميانه گوسترر. مثلا حدسز او خزينه و آنبارلردن يالڭز بوڭا باق كه: هر برى بر قوجه آغاجڭ ويا بر پارلاق چيچگڭ جهازاتنى و مقدّراتنڭ پروغرامنى طاشييان كوچوجك مخزنجكلر اولان چكردكلر و تخملرڭ آناختارلرى ألنده بولونان بر متصرّفِ حكيم بر چكردگڭ قپوجغنى ”اويان!“ أمريله و إراده آناختاريله تام ميزانِ نظامله آچديغى گبى، زمين خزينه‌سنى دخى ياغمور آناختاريله آچارق، مخزنجكلرى و نباتاتڭ نطفه‌لرى اولان بتون حبّه‌لرى و حيواناتڭ منشألرى و قوشلرڭ و سينكلرڭ صو و هوادن نطفه‌لرى اولان بتون إنكشاف أمرينى آلان قطره‌لر مخزنجكلرينى برابر، خطاسز آچديغى وقتده، كائناتده كلّى و جزئى، مادّى و معنوى بتون خزينه و دپولرى حكمت و إراده و رحمت و مشيئت أليله هر برينه مخصوص بر آناختارله آچديغنى بيلمك و گورمك ايسترسه‌ڭ، سنڭ بر نوع مخزنجكلرڭ اولان كندى قلبڭه و دماغڭه و جسديڭه و معده‌ڭه و باغچه‌ڭه و زمينڭ چيچگى اولان بهاره و اونده‌كى چيچكلره و ميوه‌لره باق كه؛ كمالِ نظام و ميزان و رحمت و حكمتله بر دستِ غيبى طرفندن ”أمرِ كُنْ فَيَكُونُ“ تزگاهندن گلن آيرى آيرى آناختارلرله آچييور. بر درهم قدر بر قوطوجقدن بر بطمان، بلكه بعضًا يوز بطمان طعاملرى كمالِ إنتظام ايله چيقارييور، ذى‌حياتلره ضيافت ويرييور. عجبا بويله منتظم، عليمانه، بصيرانه نهايتسز بر فعله و تصادفسز تام حكمتلى بر صنعته و ياڭليشسز تام ميزانلى بر تصرّفه و ظلمسز تام عدالتلى بر ربوبيته هيچ ممكن ميدر كه؛ كور قوّت، صاغير طبيعت، سرسرى تصادف، جامد جاهل عاجز أسباب مداخله ايده‌بيلسين؟ و بتون أشيايى بردن گوروب و برابر إداره ايده‌مه‌ين و ذرّاتله سيّارات ييلديزلرى أمرنده بولونميان بر موجود، بو هر جهتله حكمتلى، معجزه‌لى، ميزانلى تصرّفه و إداره‌يه قاريشه‌بيلسين