ايشته شيمدى بز، او عينِ حقيقت و بر تمثيل معناسنده اولان سياحتِ خياليه‌سيله گيرديگى پك چوق عالملر و طبقه‌لردن نمونه ايچون يالڭز اوچ طبقه‌سنى، فاتحه آخرنده‌كى موازنه‌نڭ يالڭز قوّۀِ عقليه جهتنده بر مثالنى، غايت مختصر بيان ايده‌جگز. سائر مشهوداتنى و موازنه‌لرينى، رسالۀِ نورڭ موازنه‌لرينه حواله ايدرز

برنجى نمونه شويله: او، دنيايه صِرف خالقنى طانيمق، بولمق ايچون گلن سيّاح، عقلنه ديدى: ”بز، هر شيدن خالقمزى صوردق، گوزل، تام جواب آلدق. شيمدى ”گونشى گونشدن صورمق لازم“ ضربِ مَثلى گبى، بز دخى خالقمزى، ”علم“ و ”إراده“ و ”قدرت“ گبى قدسى صفتلرينڭ تجلّيلريله و مشهود أثرلريله و إسملرينڭ جلوه‌لريله طانيمق، بولمق ايچون بر سياحت داها ياپاجغز.“ دييه دنيايه گيردى. و ايكنجى بر جريان اولان أهلِ ضلالت گبى بردن كُرۀِ أرض سفينه‌سنه بيندى. حكمتِ قرآنيه‌يه تابع اولميان فن و فلسفه گوزلگنى طاقدى. و قرآن اوقوميان جغرافيا فنّنڭ پروغراميله باقدى، گوردى كه: نهايتسز بر بوشلقده، بر سنه‌ده يگرمى درت بيڭ سنه‌لك بر دائره‌ده، طوپ گلّه‌سندن يتمش دفعه سرعتلى بر حركتله گزر. يوز بيڭلر نوع بيچاره، عاجز ذى‌حياتلرى ايچنه آلمش. أگر بر دقيقه يولنى شاشيرسه ويا بر سرسرى ييلديزه چارپسه، پارچه‌لانه‌رق حدسز فضاده سقوط ايله، بتون او بيچاره ذى‌حياتلرى عدمه، هيچلگه بوشالته‌جق، دوكه‌جك دييه آڭلادى. {غَيْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَيْهِمْ وَلاَ الضَّالّيِنَ} جرياننڭ دهشتلى معنوى مصيبتنى، {اَوْ كَظُلُمَاتٍ فِى بَحْرٍ لُجِّىٍّ}ڭ بوغوجى قراڭلغنى حسّ ايده‌رك ”أيواه! نه ياپدق؟ بو دهشتلى گمى‌يه نه‌دن بيندك؟ بوندن قورتولمق چاره‌سى نه‌در؟“ دييه او كور فلسفه‌نڭ گوزلگنى قيردى، {َالَّذِينَ اَنْعَمْتَ عَلَيْهِمْ} جرياننه گيردى. بردن حكمتِ قرآنيه إمدادينه گلدى، تام حقيقتنى گوسترن بر دوربين عقلنه ويردى، ”شيمدى باق“ ديدى. باقدى، گوردى كه: {رَبُّ السَّمٰوَاتِ وَ اْلاَرْضِ} إسمى، {هُوَ الَّذِى جَعَلَ لَكُمُ اْلاَرْضَ ذَلُولاً فَامْشُوا فِى مَنَاكِبِهَا وَ كُلُوا مِنْ رِزْقِهِ} برجنده بر گونش گبى طلوع ايتدى. زمينى غايت منتظم و سلامتلى بر گمى و ذى‌حياتلرى رزقلريله برابر ايچنه طولديرمش، كائنات دڭزنده چوق حكمتلر و منفعتلر ايچون سياحتله گونش أطرافنده گزديروب موسملرڭ محصولاتنى أرزاق ايسته‌ينلره گتيرر و ”ثَوْر“ و ”حوت“ ناملرنده ايكى مَلگى او سفينه‌يه قپودان ياپمش، غايت گوزل و محتشم مملكتِ ربّانيه‌ده خالقِ ذو الجلالڭ مخلوقات و مسافرلرينى كيفلنديرمك ايچون گزديرييور. و اونڭ ايله، {اَﷲُ نُورُ السَّمٰوَاتِ وَاْلاَرْضِ} حقيقتنى گوسترر، خالقنى بو إسمڭ جلوه‌سيله طانيتديرر دييه آڭلادى. بتون روح و جانيله {َاْلحَمْدُ ِﷲِ رَبِّ اْلعَالَمِينَ} ديدى، {َالَّذِينَ اَنْعَمْتَ عَلَيْهِمْ} طائفه‌سنه گيردى