İ’lem Eyyühel-Aziz! İnsanın havf ve muhabbeti halka teveccüh ettiği takdirde, havf bir belâ, bir elem olur. Muhabbet bir musîbet gibi olur. Zîra o korktuğun adam, ya sana merhamet etmez veya senin istirhamlarını işitmez. Muhabbet ettiğin şahıs da, ya seni tanımaz veya muhabbetine tenezzül etmez. Binâenaleyh,, havfın ile muhabbetini dünya ve dünya insanlarından çevir. Fâtırı Hakîme tevcih et ki, havfın Onun merhamet kucağına çocuğun anne kucağına kaçtığı gibi leziz bir tezellül olsun. Muhabbetin de saadeti ebediyeye vesîle olsun.

İ’lem Eyyühel-Aziz! Sen şecere-i hilkatin ya bir semeresi veya bir çekirdeğisin. Cismin i’tibâriyle küçük, âciz, zaîf bir cüzsün. Lâkin Sâni-i Hakîm lütfuyla, lâtif san’atiyle seni cüzlükten küllüğe çıkartmıştır.

Evet cismine verilen hayat sâyesinde, geniş duyguların ile âlemi şehâdet üzerinde cevelan etmekle filcümle cüz’iyet kaydından kurtulmuşsun. Ve keza, insaniyet îtâsiyle bilkuvve “Küll” hükmündesin. Ve keza, îman ve İslâmiyet ihsâniyle bilkuvve “Küllî” olmuşsun. Ve keza, mârifet ve muhabbetin in’amiyle muhit bir nur olmuşsun.

Binâenaleyh,, dünyaya ve cismanî lezâize meyledersen, âciz, zelil bir “cüz’î” olursun. Eğer cihâzâtını insaniyet-i kübrâ denilen İslâmiyet hesabına sarfedersen, bir “küllî” ve bir “küll” olursun.

İ’lem Eyyühel-Aziz! Bu kadar elîm firak ve ayrılıklara ma’rûz kalmakla çektiğin elemlerin sebebi ve kabahati sendedir. Çünkü o muhabbetleri gayr yerinde sarfediyorsun. Eğer o muhabbetleri cem’ edip Vâhidi Ehad’e tevcih ve Onun hesabiyle, izniyle sarfedersen, bütün mahbubların ile beraber bir anda birleşip sevinçlere, memnuniyetlere mazhar olacaksın.

Evet bir sultana intisâb eden bir adam, o sultanın, her şeyle alâkadar, her mekânda herkesle muhaberesi, alâkası zımnında, o adam da bir cihette, bir derece alâkadar olabilir.

İ’lem Eyyühel-Aziz! Meselâ: Kamerin ahvâline veya istikbâlin hakîkatine dâir îtâ-i ma’lûmat eden adama, bütün mâmelekini ona feda etmeye hazırsın. Amma kamer dâire-i mülkünde bir arı hükmünde olan