عُمَر أفندينڭ او دوقتوره دائر ايكنجى سؤالى:

او دوقتور، او مسئله‌ده او قدر أبلهانه حركت ايدييور كه، سوزلرينى ديڭله‌مك ياخود أهمّيت ويروب جواب ويرمكدن چوق آشاغيدر. بو بيچاره، كفر و ايمان اورته‌سنى بولمق ايسته‌يور. اونڭ أهمّيتسز بحثنه قارشى دگل، يالڭز عُمَر أفندينڭ إستفسارينه گوره ديرم

مأمورات و منهياتِ شرعيه‌ده علّت، أمرِ إلٰهيدر و نهىِ إلٰهيدر. مصلحتلر و حكمتلر ايسه، مرجّحدرلر؛ أمر و نهيڭ تعلّقلرينه إسمِ حكيم نقطه‌سنده سبب اولابيليرلر

مثلا: سفر ايدن، نمازينى قصر ايدر. بو نمازڭ قصرينه بر علّت و بر حكمت وار. علّت سفردر، حكمت مشقّتدر. سفر بولونسه، مشقّت اولماسه ده نماز قصر ايديلير. سفر اولماسه، خانه‌سنده يوز مشقّت گورسه، ينه نماز قصر ايديلمز. چونكه مشقّت فى الجمله بعضًا سفرده بولونماسى، قصرِ نمازه حكمت اولماسنه كافيدر و سفرى علّت ياپماسنه ده ينه كافيدر

ايشته بو قاعدۀِ شرعيه‌يه بناءً، أحكامِ شرعيه حكمتلره گوره تغيّر ايتمييور، حقيقى علّتلره باقار

مثلا او دوقتورڭ بحث ايتديگى گبى، خنزيرڭ أتندن بيلديگى ضرردن، خسته‌لقدن باشقه ”خنزير أتى يين، بر جهتده خنزيرله‌شير.“ (حاشيه) قاعده‌سيله او حيوان، سائر حيواناتِ أهليه گبى ضررسز ياييلمييور. أتندن گلن منفعتدن زياده، چوق ضرر ايراث ايتمكله برابر؛ أتنده‌كى قوّتلى ياغ، قوّتلى صوغوق مملكتى اولان فرنگستاندن باشقه طبًّا مضر اولديغى گبى، معنًا و حقيقةً چوق ضررلى اولديغى تحقّق ايتمش