آلتنجى مسئله: روايتده وار كه: ”فتنۀِ آخر زمان او قدر دهشتليدر كه، كيمسه نفسنه حاكم اولماز.“ بونڭ ايچون، بيڭ اوچيوز سنه ظرفنده أمرِ پيغمبريله بتون اُمّت او فتنه‌دن إستعاذه ايتمش، عذابِ قبردن صوڭره {مِنْ فِتْنَةِ الدَّجَّالِ وَ مِنْ فِتْنَةِ اٰخِرِ الزَّمَانِ} وردِ اُمّت اولمش

{اَﷲُ اَعْلَمُ بِالصَّوَابِ} بونڭ بر تأويلى شودر كه: او فتنه‌لر نفسلرى كنديلرينه چكر، مفتون ايدر. إنسانلر إختيارلريله، بلكه ذوقله إرتكاب ايدرلر. مثلا؛ روسيه‌ده حماملرده قادين أركك برابر چيپلاق گيررلر و قادين كندى گوزللكلرينى گوسترمگه فطرةً چوق ميّال اولماسندن سَوه سَوه او فتنه‌يه آتيلير، باشدن چيقار و فطرةً جمال‌پرست أرككلر دخى، نفسنه مغلوب اولوب او آتشه سرخوشانه بر سُرور ايله دوشر، يانار. ايشته دانس و تياترو گبى او زمانڭ لهوياتلرى و كبائرلرى و بدعه‌لرى برر جاذبه‌دارلق ايله پروانه گبى نفس‌پرستلرى أطرافنه طوپلار، سرسم ايدر. يوقسه جبرِِ مطلق ايله اولسه إختيار قالماز، گناه دخى اولماز

يدنجى مسئله: روايتده وار كه: ”سفيان بيوك بر عالم اولاجق، علم ايله ضلالته دوشر. و چوق عالملر اوڭا تابع اولاجقلر

{وَ الْعِلْمُ عِنْدَ اﷲِ} بونڭ بر تأويلى شودر كه: باشقه پادشاهلر گبى يا قوّت و قدرت ويا قبيله و عشيرت ويا جسارت و ثروت گبى واسطۀِ سلطنت اولماديغى حالده، ذكاوتيله و فنّيله و سياسى علميله او موقعى قزانير و عقليله چوق عالملرڭ عقللرينى تسخير ايدر، أطرافنده فتواجى ياپار. و چوق معلّملرى كندينه طرفدار ايدر و دين درسلرندن تجرّد ايدن معارفى رهبر ايدوب تعميمنه شدّتله چاليشير، ديمكدر