ايشته سن ده آڭلا! بو اويله بر فكردر كه؛ سنڭ ذرّاتڭ عددنجه محالات و خرافه‌لر، ايچنده بولونويور. أى معنّد معطّل! سن ده اوتان، بو ضلالتدن واز گچ

اوچنجى كلمه: ”اِقْتَضَتْهُ الطَّبِيعَةُ“ يعنى؛ طبيعت إقتضا ايدييور، طبيعت ياپييور. ايشته بو حكمڭ چوق محالاتى وار. نمونه ايچون اوچنى ذكر ايدييورز

برنجيسى: أگر موجوداتده، خصوصًا ذى‌حياتده گورونن بصيرانه، حكيمانه اولان صنعت و ايجاد، شمسِ أزلينڭ قلمِ قدر و قدرتنه ويريلمزسه، بلكه كور، صاغير، دوشونجه‌سز اولان طبيعته و قوّته إسناد ايديلسه لازم گلير كه؛ طبيعت، ايجاد ايچون هر شيده حدسز معنوى ماكينه و مطبعه‌لرى بولونديرسين؛ وياخود هر شيده، كائناتى خلق و إداره ايده‌جك بر قدرت و حكمت درج ايتسين. چونكه ناصل شمسڭ جلوه‌لرى و عكسلرى، زمين يوزنده‌كى ذرّه‌جك جام پارچه‌لرنده و قطره‌لرده گورونويور. أگر او مثالى و عكسى گونشجكلر، سماده‌كى تك گونشه إسناد ايديلمه‌سه، لازم گلير كه؛ بر كبريت باشى يرلشمه‌ين بر ذرّه‌جك جام پارچه‌سنده طبيعى، فطرى و گونشڭ خاصيتلرينه مالك، ظاهرًا كوچك، معنًا چوق درين بر گونشڭ خارجى وجودينى قبول ايده‌رك، ذرّاتِ زجاجيه عددنجه طبيعى گونشلرى قبول ايتمك لازم گلديگى گبى.. (عينًا بو مثال گبى) موجودات و ذى‌حيات طوغريدن طوغرى‌يه شمسِ أزلينڭ جلوۀِ أسماسنه ويريلمزسه، هر بر موجودده، خصوصًا هر بر ذى‌حياتده حدسز بر قدرت و إراده و نهايتسز بر علم و حكمت طاشييه‌جق بر طبيعتى، بر قوّتى، عادتا بر إلٰهى ايچنده قبول ايتمك لازم گلير. بو طرز فكر ايسه، كائناتده‌كى محالاتڭ أڭ باطلى، أڭ خرافه‌سيدر. خالقِ كائناتڭ صنعتنى، موهوم، أهمّيتسز، شعورسز بر طبيعته ويرن إنسان، ألبته يوز دفعه حيواندن داها حيوان، داها شعورسز اولديغنى گوسترر