ايشته طبيعيّونلرڭ فكرِ كفريلرى، نه درجه دائرۀِ عقلدن خارج صاپديغنى قياس ايت. و طبيعتى موجد ظن ايدن إنسان صورتنده‌كى أحمق سرخوشلر ”متفنّن و عقللى‌يز“ دييه دعوا ايتدكلرى حالده، عقل و فندن نه قدر اوزاق دوشدكلرينى و ممتنع و هيچ بر جهتله ممكن اولميان بر خرافه‌يى كنديلرينه مسلك إتّخاذ ايتدكلرينى گور، گول و توكور!

أگر ديسه‌ڭ: موجودات، طبيعته إسناد ايديلسه بويله عجيب محاللر اولور، إمتناع درجه‌سنده مشكلات اولور؛ عجبا ذاتِ أحد و صمده ويريلديگى وقت، او مشكلات ناصل قالقييور؟ و او صعوبتلى إمتناع، او سهولتلى وجوبه ناصل إنقلاب ايدر؟

الجواب: برنجى محالده ناصلكه گونشڭ جلوۀِ إنعكاسى، كمالِ سهولتله، كلفتسز أڭ كوچك ذرّه‌جك جامدن طوت، تا أڭ بيوك بر دڭزڭ يوزينه قدر فيضنى و تأثيرينى مثالى گونشجكلرله غايت قولايلقله گوستردكلرى حالده، أگر گونشدن نسبتى كسيلسه؛ او وقت هر بر ذرّه‌جكده، طبيعى و بِالذّات بر گونشڭ خارجى وجودى إمتناع درجه‌سنده بر صعوبتله اولابيلمه‌سى، قبول ايديلمك لازم گلير. اويله ده؛ هر بر موجود، طوغريدن طوغرى‌يه ذاتِ أحد و صمده ويريلسه؛ وجوب درجه‌سنده بر سهولت، بر قولايلق ايله و بر إنتساب و جلوه ايله، هر بر موجوده لازم هر بر شى، اوڭا يتيشديريله‌بيلير. أگر او إنتساب كسيلسه و او مأموريت باشى‌بوزوقلغه دونسه و هر بر موجود كندى باشنه و طبيعته بيراقيلسه، او وقت إمتناع درجه‌سنده يوز بيڭ مشكلات و صعوبتله سينك گبى بر ذى‌حياتڭ، كائناتڭ كوچك بر فهرسته‌سى اولان غايت خارقه ماكينۀِ وجودينى ايجاد ايدن، ايچنده‌كى كور طبيعتڭ، كائناتى خلق و إداره ايده‌جك بر قدرت و حكمت صاحبى اولديغنى فرض ايتمك لازم گلير. بو ايسه بر محال دگل، بلكه بيڭلر محالدر.