بو ايكنجى ميوه‌يه بنى سَوق ايدوب ايصال ايدن عجيب بر حسّ و غريب بر ذوقدر. شويله كه

بر زمان، بهار موسمنده تماشا ايدركن گوردم كه: زمين يوزنده حشر و نشرِ أعظمڭ يوز بيڭلر نمونه‌لرينى گوسترن بر سيران و سيلان ايچنده قافله قافله آرقه‌سنده گلن گچن موجوداتڭ و بِالخاصّه ذى‌حيات مخلوقاتڭ، خصوصًا كوچوجك ذى‌حياتلرڭ قيصه بر زمانده گورونوب درعقب غائب اولمالرى و دائمى بر فعاليتِ مدهشه ايچنده موت و زوال لوحه‌لرى بڭا چوق حزين گورونوب، رقّتمه شدّتله طوقونه‌رق بنى آغلاتييوردى. او گوزل حيوانجقلرڭ وفاتلرينى گوردكجه قلبم آجييوردى. ”اوف، يازيق! آه، يازيق!“ دييه‌رك، بو آهلرڭ، اوفلرڭ آلتنده دريندن درينه بر واويلاءِ روحى حسّ ايدييوردم. و بو عاقبته اوغرايان حيات ايسه، ئولومدن بتر بر عذاب گوردم. هم نباتات و حيوانات عالمنده غايت گوزل، سَويملى و چوق قيمتدار صنعتده اولان ذى‌حياتلرڭ بر دقيقه‌ده گوزينى آچوب بو سيرانگاهِ كائناته باقار، دقيقه‌سيله محو اولور، گيدر. بو حالى تماشا ايتدكجه، جگرلرم صيزلايوردى. آغلامق ايله شكوا ايتمك ايسته‌يور؛ نه‌دن گلييورلر، هيچ طورمادن گيدييورلر؟.. دييه فلگه قارشى قلبم دهشتلى سؤاللر صورويور و بويله فائده‌سز، غايه‌سز، نتيجه‌سز، چابوق إعدام ايديلن بو مصنوعجقلر گوزيمز اوڭنده بو قدر إهتمام و دقّت و صنعت و جهازات و تربيه و تدبير ايله قيمتدار بر صورتده ايجاد ايديلدكدن صوڭره، غايت أهمّيتسز پاچاورالر گبى پارچه‌لانوب، هيچلك قراڭلقلرينه آتيلمالرينى گوردكجه؛ كمالاته مفتون و گوزللكلره مبتلا و قيمتدار شيلره عاشق اولان بتون لطيفه‌لرم و طويغولرم فرياد ايدوب باغيرييورلردى كه: ”نه‌دن بونلره مرحمت ايديلمييور؟ يازيق دگللر مى؟ بو باش دونديريجى دورانده‌كى فنا و زوال نره‌دن گلوب بو بيچاره‌لره مسلّط اولمش؟“ دييه مقدّراتِ حياتيه‌نڭ طيش يوزنده بولونان أليم كيفيتلريله قدره قارشى مدهش إعتراضلر باشلاديغى هنگامده؛ بردن نورِ قرآن، سرِّ ايمان، لطفِ رحمٰن ايله توحيد إمداديمه يتيشدى؛ او قراڭلقلرى آيدينلاتدى، بنم بتون ” آه!“ و ”اوف!“لريمى ”اوخ!“لره و آغلامالريمى سرورلره و ”يازيق“ ديمه‌لريمى ”ما شاء اﷲ، بارك اﷲ“لره چويردى. ”اَلْحَمْدُ ِﷲِ عَلٰى نوُرِ اْلاِيمَان“ ديديرتدى. چونكه سرِّ وحدتله شويله گوردم كه: هر بر مخلوق، خصوصًا هر بر ذى‌حياتڭ سرِّ توحيد ايله چوق بيوك نتيجه‌لرى و عمومى فائده‌لرى واردر. أزجمله