• Иккинчи Мушкул: Эй тинглаб ўтирган инсон! Сен мушкуллаштирган бу иккинчи ҳақиқат шу қадар чуқур ва шу қадар юксакдирки, ақл унга на етишар ва на яқинлашар... Фақат нури иймон ила кўринади. Аммо баъзи мисоллар ила у ҳақиқатнинг вужудини фаҳмга яқинлаштирса бўлади. Шундай экан, бир оз яқинлаштиришга ҳаракат қиламиз.

Хуллас, бу коинотга ҳикмат назари билан қалалса, у улкан бир дарахт (шажара) маъносида кўринади. Ва худди дарахтнинг шохлари, баргяпроқлари, гулчечаклари, мевалари бўлгани каби, бу шажараи хилқатнинг ҳам бир қисми бўлмиш олами суфлийнинг унсурлари у дарахтнинг шохлари; ўсимлик ва дарахт - япроқлари; ҳайвонот чечаклари; инсон мевалари сифатида кўринади. Сониъи Зулжалолнинг дарахтларга жорий қонуни, албатта, шу буюк дарахтда ҳам жорий бўлмоғини исми Ҳакийм тақозо этади. Шундай экан, ҳикмат яна шу хилқат дарахтининг ҳам бир данак (уруғ)дан вужудга келтирилишини тақозо этади. Ва у шундай бир данак бўлсинки, жисмоний оламдан ташқари, бошқа оламларнинг намунасини ва асосларини ўзида жамласин. Чунки мингларча хилма-хил оламларни ўз ичига олган коинотнинг асил данаги ва маншаъи шунчаки бир модда бўломас. Модомики шу коинот шажарасидан энг аввал у навдан бошқа шажара бўлган эмас экан, унга маншаъ ва данак ҳукмида бўлган маъно ва нур ҳамда шажараи коинотда бир мева либосининг кийдирилиши ҳам Ҳакийм исмининг муқтазосидир. Чунки данак доимо яланғоч қололмас.