Агар бу истеъдод уруғини Исломийятнинг суви ила, имоннинг зиёси ила, убудийят тупроғи остида тарбия қилмоқ ила Қуръон амрларига тобеъ бўлиб, маънавий жиҳозотини ҳақиқий ғояларига айлантирса, албатта, Мисол ва Барзоҳ оламида шох ва навда берадиган, Охират ва Жаннат оламида ҳадсиз камолат ва неъматларга сабаб бўладиган бир боқий шажаранинг ва бир доимий ҳақиқатнинг жиҳозотини жамлайдиган қийматли бир уруғ ва равнақдор бир ускуна ва бу коинот шажарасининг муборак ва мунаввар бир меваси бўлажакдир.

Ҳа, ҳақиқий тараққий Инсонга берилган қалб, сир, руҳ, ақл, ҳатто хаёл ва бошқа ҳис-туйғу қувватларини абадий ҳаётга йўналтириш билан бирга, ҳар бири ўзига лойиқ хусусий бир убудийят вазифаси ила машгул бўлмоқликдадир. Йўқса, аҳли залолат тараққий деб ўйлаган дунёвий ҳаётларнинг бутун икир-чикирларига кириш ва завқларининг ҳар турини, ҳатто энг тубанини топиш учун бутун латофатини, қалб ва ақлини нафси амморага тобеъ этиб, ёрдамчи қилиб берса, у тараққий эмас, пастликка қулашдир. Бу ҳақиқатни бир ҳаёлий воқеада шундай бир тамсилда кўрдим: