ايشته بشرڭ قوّۀِ حافظه‌سنه مثال اولارق بتون يمورطه‌لرى، چكردكلرى، تخملرى قياس ايت و بو جامع كوچوجك معجزه‌لره، سائر مسبّباتى ده قياس ايت. چونكه هانگى مسبّبه و مصنوعه باقسه‌ڭ، او درجه خارقه بر صنعت وار كه، دگل اونڭ عادى، بسيط سببى، بلكه بتون أسباب طوپلانسه، اوڭا قارشى إظهارِ عجز ايده‌جكلر. مثلا: بيوك بر سبب ظن ايديلن گونشى؛ إختيارلى، شعورلى فرض ايده‌رك اوڭا دينلسه: ”بر سينگڭ وجودينى ياپابيلير ميسڭ؟“ ألبته دييه‌جك كه: ”خالقمڭ إحسانيله دكّانمده ضيا، رنكلر، حرارت چوق. فقط سينگڭ وجودنده گوز، قولاق، حيات گبى اويله شيلر وار كه، نه بنم دكّانمده بولونور و نه ده بنم إقتدارم داخلنده‌در.“

هم ناصلكه مسبّبده‌كى خارقه صنعت و تزيينات، أسبابى عزل ايدوب مسبّب الأسباب اولان واجب الوجوده إشارت ايده‌رك، {وَ اِلَيْهِ يُرْجَعُ اْلاَمْرُ كُلُّهُ} سرّنجه: اوڭا تسليمِ امور ايدر. اويله ده: مسبّباته طاقيلان نتيجه‌لر، غايه‌لر، فائده‌لر؛ بِالبداهه پردۀِ أسباب آرقه‌سنده بر ربِّ كريمڭ، بر حكيمِ رحيمڭ ايشلرى اولديغنى گوسترر. چونكه شعورسز أسباب، ألبته بر غايه‌يى دوشونوب چاليشماز. حالبوكه گورويورز: وجوده گلن هر مخلوق، بر غايه دگل، بلكه چوق غايه‌لرى، چوق فائده‌لرى، چوق حكمتلرى تعقيب ايده‌رك وجوده گلييور. ديمك بر ربِّ حكيم و كريم، او شيلرى ياپوب گوندرييور. او فائده‌لرى اونلره غايۀِ وجود ياپييور. مثلا، ياغمور گلييور. ياغمورى ظاهرًا إنتاج ايدن أسباب؛ حيواناتى دوشونوب، اونلره آجييوب مرحمت ايتمكدن نه قدر اوزاق اولديغى معلومدر. ديمك حيواناتى خلق ايدن و رزقلرينى تعهّد ايدن بر خالقِ رحيمڭ حكمتيله إمداده گوندريلييور. حتّى ياغموره ”رحمت“ دينلييور. چونكه چوق آثارِ رحمت و فائده‌لرى تضمّن ايتديگندن، گويا ياغمور شكلنده رحمت تجسّم ايتمش، تقطّر ايتمش، قطره قطره گلييور.