خاطره گلن ايكنجى نكته: صانعِ قدير، فاطرِ حكيم، واحدِ أحد كمالِ قدرتنى و جمالِ حكمتنى و دليلِ وحدتنى گوسترمك ايچون، پك آز بر شيله چوق ايشلرى گورمك؛ پك كوچك بر شيله، پك بيوك وظيفه‌لرى گورديرمگى عادت ايتمشدر. بعض سوزلرده ديمشدم كه: أگر بتون أشيا بر تك ذاته إسناد ايديلسه، وجوب درجه‌سنده بر سهولت، بر قولايلق پيدا ايدر. أگر أشيا متعدّد صانعلره، أسبابلره إسناد ايديلسه؛ إمتناع درجه‌سنده بر صعوبت، بر مشكلات اورته‌يه دوشر. چونكه بر ضابط گبى ويا اوسته گبى بر تك ذات، كثرتلى أفراده و كثرتلى طاشلره بر فعل ايله، بر حركت ايله و سهولتله بر وضعيت ويروب بر نتيجه حاصل ايدر كه؛ أگر او وضعيتى آلماسى و او نتيجه‌يى إستحصال ايتمه‌سى، او اوردوده‌كى أفراده و او ديركسز قبّه‌ده‌كى طاشلره حواله ايديلسه پك چوق فعللرله، پك چوق مشكلاتله، پك چوق قاريشيقلقلرله آنجق ياپيلابيلير.

ايشته شو كائناتده‌كى رقص و دوران، سير و جولان و تماشاءِ تسبيح‌فشان و فصولِ أربعه و گيجه - گوندوزده‌كى سيران گبى أفعال، أگر وحدته ويريلسه؛ بر تك ذات، بر تك أمرله، بر تك كره‌يى تحريك ايله موسملرڭ دگيشمه‌سنده‌كى عجائبِ صنعتى و گيجه گوندوزڭ دوراننده‌كى غرائبِ حكمتى و ييلديزلرڭ و شمس و قمرڭ صورى حركتلرنده شيرين تماشا لوحه‌لرينى گوسترمك گبى او عالى وضعيتلرى و غالى نتيجه‌لرى إستحصال ايدر. چونكه عموم موجودات اوردوسى اونڭدر. ايسته‌سه، أرض گبى بر نفرى، عموم ييلديزلره قوماندان تعيين ايدر؛ قوجه گونشى، أهاليسنه ايصيديجى و ايشيق ويريجى بر لامبا و ألواحِ نقوشِ قدرت اولان فصولِ أربعه‌يى ده بر مكيك و صحائفِ كتابتِ حكمت اولان گيجه گوندوزى ده بر ياى ياپار. هر بر گوننه، آيرى بر شكلده بر قمرى گوستره‌رك، أوقاتڭ حسابى ايچون تقويمجيلك ياپديرر.. و ييلديزلرڭ كنديلرينه، رقصه گلن و جذب ايدن رقص ايدن ملائكه‌نڭ أللرنده سوسلى و شيرين، پارلاق نازنين مصباحلر صورتنى ويرمك گبى، أرضه عائد چوق حكمتلرينى گوسترر. أگر بو وضعيتلر، عموم موجوداته حكمى و نظامى و قانونى و تدبيرى متوجّه اولان بر ذاتدن إيسته‌نيلمزسه، او وقت عموم گونشلر، ييلديزلر، حقيقى حركت ايله و حدسز بر سرعتله حدسز بر مسافه‌يى هر گون قطع ايتملرى لازم گلير.