ايشته ياتان آدمڭ گورديگى طوغريدر، طوغرى گورمش، فقط رؤياده ايكن إحاطه‌سز اولديغى ايچون تعبيرده حقّى اولماديغندن، عالمِ مادّى ايله عالمِ معنوى‌يى بربرندن فرق ايتمديگندن، حكمى قسمًا ياڭليشدر كه، ”بن حقيقى مادّى بر دڭز گوردم.“ دير. فقط اويانيق آدم، عالمِ مثال ايله عالمِ مادّى‌يى فرق ايتديگى ايچون تعبيرده حقّى واردر كه، ديدى: ”گورديگڭ طوغريدر، فقط حقيقى دڭز دگل؛ بلكه شو سوت كاسه‌مز سنڭ خيالڭه دڭز گبى اولمش، قاوال ده كوپرى گبى اولمش و هكذا...“ ديمك اولويور كه؛ عالمِ مادّى ايله عالمِ روحانى‌يى بربرندن فرق ايتمك لازم گلير. بربرينه مزج ايديلسه، حكملرى ياڭليش گورونور. مثلا: سنڭ طار بر اوطه‌ڭ وار؛ فقط درت ديوارينى قپايه‌جق درت بيوك آيينه قونولمش. سن ايچنه گيرديگڭ وقت، او طار اوطه‌يى بر ميدان قدر گنيش گورورسڭ. أگر ديسه‌ڭ ”اوطه‌مى گنيش بر ميدان قدر گورويورم“، طوغرى ديرسڭ. أگر ”اوطه‌م بر ميدان قدر گنيشدر“ دييه حكم ايتسه‌ڭ، ياڭليش ايدرسڭ. چونكه عالمِ مثالى، عالمِ حقيقى‌يه قاريشديررسڭ.

ايشته كُرۀِ أرضڭ طبقاتِ سبعه‌سنه دائر بعض أهلِ كشفڭ، كتاب و سنّتڭ ميزانيله طارتمه‌دن بيان ايتديگى تصويرات، يالڭز جغرافيا نقطۀِ نظرنده‌كى مادّى وضعيتدن عبارت دگلدر. مثلا، ديمشلر: ”بر طبقۀِ أرض، جنّ و عفريتلرڭدر. بيڭلر سنه گنيشلگى وار.“ حالبوكه بر ايكى سنه‌ده دور ايديلن كره‌مزده، او عجيب طبقه‌لر يرلشه‌مز. فقط عالمِ معنا و عالمِ مثالده و عالمِ برزخ و أرواحده، (كره‌مزى بر چامڭ چكردگى حكمنده فرض ايتسه‌ك) اوندن تمثّل و تشكّل ايدن مثالى شجره‌سى، او چكردگه نسبةً قوجه بر چام آغاجى قدر اولديغندن، بر قسم أهلِ شهود، سيرِ روحانيلرنده، أرضڭ طبقه‌لرندن بعضلرينى عالمِ مثالده پك چوق گنيش گورويورلر؛ بيڭلر سنه بر مسافه طوتدقلرينى گورويورلر. گوردكلرى طوغريدر؛ فقط عالمِ مثال، صورةً عالمِ مدّى‌يه بڭزه‌ديگى ايچون، ايكى عالمى ممزوج گورويورلر؛ اويله تعبير ايدييورلر. عالمِ صحوه‌يه دوندكلرى وقت، ميزانسز اولديغى ايچون، مشهوداتلرينى عينًا يازدقلرندن خلافِ حقيقت تلقّى ايديلييور. ناصل كوچك بر آيينه‌ده بيوك بر سراى ايله بيوك بر باغچه‌نڭ وجودِ مثاليه‌لرى اونده يرلشير. اويله ده عالمِ مادّينڭ بر سنه‌لك مسافه‌سنده، بيڭلر سنه وسعتنده وجودِ مثالى و حقائقِ معنويه يرلشير.