Zîra cisimleri teşkil eden zerreler, büyüklük-küçüklük, çirkinlik-güzellik gibi gayr-ı mütenahî ahvâl ve keyfiyetleri kabul etmekte müsavidirler. Yâni bir zerrenin, bin keyfiyeti kabul etmeye kabiliyeti vardır; ve bir halet, binlerce zerrelere hal olabilir. Binâenaleyh güzellik gibi bir sıfat, binlerce zerrelere ve dolayısiyle cisimlere sıfat olabildiği halde, o kadar imkânat ve ihtimaller içinde muayyen bir cisme tâyin edildiği zaman; herhalde bir kasd ile, bir hikmet altında, bir zâtın irâde ve tahsisiyle, binlerce cisimler arasında o cisim, o sıfata mevsuf kılınmıştır.

Bu ihtisas için değildir, ancak sebebiyeti ifade ediyor. Yâni Arz’ın tefrişine sebeb, yâni vesîle, insandır. Bu misafirhânedeki ziyafet onun nâmına verildi. Fakat istifade, insanlara mahsus ve münhasır değildir. Öyle ise insanların ihtiyacından, istifadesinden fazla kalana abes denilemez.

: Bu ta’bir, gârib bir nükte-i belâgata işârettir. Çünkü; Arz’ın sıkletinden dolayı suya batıp kaybolması tabiatının îcabatından olduğu halde, Cenâb-ı Hak merhametiyle bir kısmını dışarıda bırakarak, insanlar için bir mesken ve ni’metlerine bir maide, yâni bir sofra olmak üzere tefriş etmiştir. Ve keza ta’birinden anlaşılıyor ki: Arz, bir hânenin tabanı gibi insan ve hayvanlara ferş ve bastedilmiştir. Öyle ise Arz’daki nebâtât ve hayvânât, hânedeki efrâdı aile ile erzak ve sâire gibi levazım-ı beytiye hükmündedir. Ve keza ta’birinden anlaşılıyor ki, Arz, taş gibi katı ve sert değildir ki kabil-i sükna olmasın ve su gibi mâyi de değildir ki, ziraat ve istifadeye kabil olmasın. Belki orta bir vaziyette yapılmıştır ki, hem mesken, hem mezraa olsun. Bu iki faidenin taht-ı te’mine alınması, elbette ve elbette bir maksad, bir hikmet ve bir nizam ile olabilir.

: Semanın insanlara bir sakf, bir dam gibi yapılması, yıldızların o damda asılı kandiller gibi olmalarını istilzam eder ki, teşbih tamam olsun. Öyle ise gayr-ı mütenahî şu boşlukta dağınık bir şekilde yıldızların bulunması, akılları hayrette bırakan nizam ve intizamlı vaziyetleri, kör tesadüfe isnad edilemez.