سؤال: أحاديثِ شريفه‌ده دينلمشدر كه: ”بعض أهلِ جنّته، دنيا قدر بر ير ويريلييور، يوز بيڭلر قصر، يوز بيڭلر حورى إحسان ايديلييور.“ بر تك آدمه بو قدر شيلرڭ نه لزومى وار، نه إحتياجى وار، ناصل اولابيلير و نه ديمكدر؟

الجواب: أگر إنسان يالڭز جامد بر وجود اولسه ايدى وياخود يالڭز معده‌دن عبارت نباتى بر مخلوق اولسه ايدى وياخود يالڭز مقيّد، آغير و موقّت و بسيط بر ذاتِ جسمانيه و بر جسمِ حيوانيدن عبارت اولسه ايدى؛ اويله چوق قصرلره، چوق حوريلره لايق و مالك اولمازدى. فقط إنسان، اويله جامع بر معجزۀِ قدرتدر كه؛ حتّى شو دنياىِ فانيده، شو قيصه بر عمرده، شو إنكشاف ايتمه‌مش بعض لطائفنڭ إحتياجى جهتيله بتون دنيانڭ سلطنتى، ثروتى و لذائذى ويريلسه بلكه حرصى طوق اولميه‌جقدر. حالبوكه أبدى بر دارِ سعادتده، نهايتسز إستعداده مالك، نهايتسز إحتياجلر لسانيله، نهايتسز آرزولر أليله، نهايتسز بر رحمتڭ قپوسنى چالان بر إنسان؛ ألبته أحاديثده بيان اولونان إحساناتِ إلٰهيه‌يه مظهريتى معقولدر و حقدر و حقيقتدر. و شو حقيقتِ علويه‌يه بر تمثيل دوربينيله رصد ايده‌جگز. شويله كه:

بو دره باغچه‌سى گبى، (حاشيه) شو بارلا باغ و باغچه‌لرينڭ هر برينڭ آيرى آيرى مالكى بولونديغى حالده؛ بارلاده غداسى إعتباريله آنجق بر آووج يمه مالك اولان هر بر قوش، هر بر سرچه، هر بر آرى ”بتون بارلانڭ باغ و بوستانلرى، بنم نزهتگاهم و سيرانگاهمدر“ دييه‌بيلير. بارلايى ضبط ايدوب دائرۀِ ملكنه داخل ايدر. باشقه‌لرينڭ إشتراكى اونڭ بو حكمنى بوزماز. هم إنسان اولان بر إنسان دييه‌بيلير كه: ”بنم خالقم بو دنيايى بڭا خانه ياپمش، گونش بنم بر لامبامدر، ييلديزلر بنم ألكتريقلرمدر، ير يوزى چيچكلى ميچكلى خاليلرله سريلمش بنم بر بشيگمدر.“ دير، اللّٰهه شكر ايدر. سائر مخلوقاتڭ إشتراكى، اونڭ بو حكمنى نقض ايتمز. بِالعكس مخلوقات اونڭ خانه‌سنى تزيين ايدر، خانه‌نڭ مزيّناتى حكمنده قاليرلر. عجبا بو طاراجق دنياده، إنسان إنسانيت إعتباريله، حتّى بر قوش دخى بويله بر دائرۀِ عظيمه‌ده بر نوع تصرّف دعوا ايتسه، جسيم بر نعمته مظهر اولسه؛ گنيش و أبدى بر دارِ سعادتده، اوڭا بش يوز سنه‌لك بر مسافه‌ده بر ملك إحسان ايتمك، ناصل إستبعاد ايديله‌بيلير؟