شو كائناتده گورونن أفعال ايله تصرّف ايدوب ايجاد ايدن صانعڭ، بر محيط علمى وار. و او علم، اونڭ ذاتنڭ خاصّۀِ لازمۀِ ضروريه‌سيدر، إنفكاكى محالدر. ناصلكه گونشڭ ذاتى بولونوب ضياسى بولونمامق قابل دگل؛ اويله ده بيڭلر درجه اوندن زياده قابل دگلدر كه، شو منتظم موجوداتى ايجاد ايدن ذاتڭ علمى اوندن إنفكاك ايتسين. شو علمِ محيط، او ذاته لازم اولديغى گبى، تعلّق جهتيله هر شيئه دخى لازمدر. يعنى، هيچ بر شى اوندن گيزلنمه‌سى قابل دگلدر. پرده‌سز، گونشه قارشى زمين يوزنده‌كى أشيا، گونشى گورمه‌مسى قابل اولماديغى گبى؛ او عليمِ ذو الجلالڭ نورِ علمنه قارشى أشيانڭ گيزلنمه‌سى، بيڭ درجه داها غيرِ قابلدر، محالدر. چونكه حضور وار. يعنى هر شى دائرۀِ نظرنده‌در و مقابلدر و دائرۀِ شهودنده‌در و هر شيئه نفوذى وار. شو جامد گونش، شو عاجز إنسان، شو شعورسز رونتگن شعاعى گبى ذى‌نورلر؛ حادث، ناقص و عارضى اولدقلرى حالده، اونلرڭ نورلرى، مقابلنده‌كى هر شيئى گوروب نفوذ ايدرلرسه؛ ألبته واجب و محيط و ذاتى اولان نورِ علمِ أزليدن هيچ بر شى گيزلنه‌مز و خارجنده قالاماز. شو حقيقته إشارت ايدن كائناتڭ حدّ و حسابه گلمز علامتلرى، آيتلرى واردر. أزجمله:

بتون موجوداتده گورونن بتون حكمتلر، او علمه إشارت ايدر. چونكه حكمت ايله ايش گورمك علم ايله اولور. هم بتون عنايتلر، تزييناتلر او علمه إشارت ايدر. عنايتكارانه، لطفكارانه ايش گورن؛ ألبته بيلير و بيله‌رك ياپار. هم هر برى برر ميزان ايچنده‌كى بتون إنتظاملى موجودات و هر برى برر إنتظام ايچنده‌كى بتون ميزانلى و ئولچولى هيئات، ينه او علمِ محيطه إشارت ايدر. چونكه إنتظام ايله ايش گورمك، علم ايله اولور. ئولچو ايله، طارتى ايله صنعتكارانه ياپان؛ ألبته قوّتلى بر علمه إستنادًا ياپار. هم بتون موجوداتده گورونن منتظم مقدارلر، حكمت و مصلحته گوره بيچيلمش شكللر، بر قضانڭ دستوريله و قدرڭ پرگاريله تنظيم ايديلمش گبى ميوه‌دار وضعيتلر و هيئتلر، بر علمِ محيطى گوسترييور.