مذاهبڭ إختلافى ايسه: صاحبِ شريعتڭ گوسترديگى نظرى دستورلرڭ طرزِ تفهّمندن ايلرى گلمشدر. ”ضرورياتِ دينيه“ دينيلن و قابلِ تأويل اولميان و ”محكمات“ دينيلن دستورلرى ايسه، هيچ بر جهتده قابلِ تبديل دگلدر و مدارِ إجتهاد اولاماز. اونلرى تبديل ايدن، باشنى ديندن چيقارييور؛ {يَمْرُقُونَ مِنَ الدِّينِ كَمَا يَمْرُقُ السَّهْمُ مِنَ الْقَوْسِ} قاعده‌سنه داخل اولويور.

أهلِ بدعه، دينسزلكلرينه و إلحادلرينه شويله بر بهانه بولويورلر. دييورلر كه: ”عالمِ إنسانيتڭ متسلسل حادثاتنه سبب اولان فرانسز إختلالِ كبيرنده، پاپاسلره و رؤساىِ روحانيه‌يه و اونلرڭ مذهبِ خاصّى اولان قاتولك مذهبنه هجوم ايديلدى و تخريب ايديلدى. صوڭره چوقلرى طرفندن تصويب ايديلدى. فرنكلر دخى، اوندن صوڭره داها زياده ترقّى ايتديلر؟“

الجواب: بو قياسڭ دخى، أوّلكى قياسلر گبى فرقى ظاهردر. چونكه فرانسزلرده، خواص و حكومت آدملرى ألنده چوق زمان دينِ خرستيانى، باخصوص قاتولك مذهبى؛ بر واسطۀِ تحكّم و إستبداد اولمشدى. خواص، او واسطه ايله نفوذلرينى عوام اوزرنده إدامه ايدييورلردى. و ”سرسرى“ تعبير ايتدكلرى عوام طبقه‌سنده إنتباهه گلن حميت‌پرورلرينى و خواص ظالملرڭ إستبدادينه قارشى هجوم ايدن حرّيت‌پرورلرڭ متفكّر قسملرينى أزمگه واسطه اولديغندن و درت يوز سنه‌يه ياقين فرنگستانده إختلاللر ايله إستراحتِ بشريه‌يى بوزمغه و حياتِ إجتماعيه‌يى زير و زبر ايتمگه بر سبب تلقّى ايديلديگندن؛ او مذهبه، دينسزلك نامنه دگل، بلكه خرستيانلغڭ ديگر بر مذهبى نامنه هجوم ايديلدى. و طبقۀِ عوامده و فيلسوفلرده بر كوسمك، بر عداوت حاصل اولمشدى كه؛ معلوم حادثۀِ تاريخيه وقوعه گلمشدر. حالبوكه دينِ محمّدى (ع‌ص‌م) و شريعتِ إسلاميه‌يه قارشى؛ هيچ بر مظلومڭ، هيچ بر متفكّرڭ حقّى يوقدر كه، اوندن شكوا ايتسين. چونكه اونلرى كوسديرمييور، اونلرى حمايه ايدييور. تاريخِ إسلام ميدانده‌در. إسلاملر ايچنده بر ايكى وقوعاتدن باشقه داخلى محاربۀِ دينيه اولمامش. قاتولك مذهبى ايسه، درت يوز سنه إختلالاتِ داخليه‌يه سبب اولمش.