اوچنجى إشارت: أهلِ بدعه دييورلر كه: ”بو تعصّبِ دينى، بزى گرى بيراقدى. بو عصرده ياشامق، تعصّبى بيراقمقله اولور. آوروپا، تعصّبى بيراقدقدن صوڭره ترقّى ايتدى؟“

الجواب: ياڭليشسكز و آلدانمشسڭز ويا آلداتييورسڭز. چونكه آوروپا، ديننده متعصّبدر. حتّى بر عادى بولغاره ويا بر نفرِ إنگليزه ويا بر سرسرى فرانسزه ”صاريق صار. صارمازسه‌ڭ حپسه آتيلاجقسڭ!“ دينيلسه، تعصّبلرى مقتضاسنجه دييه‌جك: ”حپسه دگل، ئولديرسه‌ڭز بيله، دينمه و ملّيتمه بو حقارتى ياپميه‌جغم!“

هم تاريخ شاهددر كه: أهلِ إسلام نه وقت ديننه تام تمسّك ايتمش ايسه، او زمانه نسبةً ترقّى ايتمش. نه وقت صلابتى ترك ايتمشسه، تدنّى ايتمش. خريستيانلق ايسه، بِالعكسدر. بو ده، مهمّ بر فرقِ أساسيدن نشئت ايتمش.

هم إسلاميت، سائر دينلره قياس ايديلمز. بر مسلمان إسلاميتدن چيقسه و ديننى ترك ايتسه، داها هيچ بر پيغمبرى قبول ايده‌مز؛ بلكه جنابِ حقّى دخى إقرار ايده‌مز و بلكه هيچ بر مقدّس شيئى طانيماز؛ بلكه كندنده كمالاته مدار اولاجق بر وجدان بولونماز، تفسّخ ايدر. اونڭ ايچون إسلاميت نظرنده، حربى كافرڭ حقِّ حياتى وار. خارجده اولسه مصالحه ايتسه، داخلده اولسه جزيه ويرسه؛ إسلاميتجه حياتى محفوظدر. فقط مرتدڭ حقِّ حياتى يوقدر. چونكه وجدانى تفسّخ ايدر، حياتِ إجتماعيه‌يه بر زهر حكمنه گچر. حالبوكه خرستيانڭ بر دينسزى، ينه حياتِ إجتماعيه‌يه نافع بر وضعيتده قالابيلير. بعض مقدّساتى قبول ايدر و بعض پيغمبرلره اينانه‌بيلير و جنابِ حقّى بر جهتده تصديق ايده‌بيلير.