Tenbih: İltizam-ı hilaf ve taassub-u bârid ve meylü’t-tefevvuk ve hiss-i tarafdarlık ve vehmini bir asla irca’ ile kendine özür göstermek, arzusuna muvafık olan zayıf şeyleri kavî görmek ve gayrın tenkisiyle kendi kemâlini göstermek ve gayrı tekzib veya tadlil etmekle kendi sıdk ve istikametini i’lân etmek gibi sefil ve süflî emirlerin menşei olan hubb-u nefis ile böyle makamlarda mugalata ederek çok bahâneler bulabilir.

Lübbü bulmayan, kışır ile meşgul olur. Hakîkatı tanımayan hayalâta sapar. Sırat-ı müstakîmi göremeyen, ifrat ve tefrite düşer. Müvazenesiz ve mîzansız olan çok aldanır, aldatır.

Zâhirperestleri aldatan bir sebeb: Kıssanın hisse ile münâsebeti ve mukaddemenin maksud ile zihinde mukareneti, vücûd-u hâricîde olan mukarenetle iltibas olunmasıdır. Bu noktaya dikkat et, sonra muhtaç olacaksın.

Hem de ihtilâlatı tevlid eden, ihtilafatı îka’ eden, hurafatı îcad eden, mübalâğatı intac eden esbâbın birisi ve belki en birincisi, hilkatte olan hüsün ve azamet ve ulviyete ademi kanaattır. Hâşâ zevki fâsidesiyle istihfaf-ı nizam etmektir. Halbuki akıl ve hikmet nazarlarında herbiri kudretin en bahir mu’cizelerinden olan hakâik-i âlemde olan hüsnü intizam ve kemâl ve ulviyet, o derece dest-i hikmet ile nakşolmuş ki: Bütün hayalperestlerin ve mübalâğacıların hülyalarından geçmiş olan hârikulâde hüsün ve kemâle nisbet olunsa; o hârikulâde hayaller gâyet âdi ve o âdâtullah gâyet hârikulâde bir hüsün ve haşmet gösterecektir. Fakat cehl-i mürekkebin hemşiresi ve nazarı sathînin annesi olan ülfet, mübalâğacıların gözlerini kapatmıştır. Böyle gözleri açmak içindir: Me’luf olan âfâk ve enfüste dikkat-i nazara, Kitab-ı Hakîm emreder.