Kur’an-ı Hakîm’in âyetlerinde, kelâmlarında, cümlelerinde fesâhatin esbabını izah çok uzun gider. Onun için sözü kısa kesip yalnız nümûne olarak bir âyetteki hurûf-u hecâiyyenin vaziyetiyle hasıl olan bir selaset ve fesahat-i lafziyyeyi ve o vaziyetten parlayan bir lem’a-i icâzı göstereceğiz. İşte:

ilâ âhir. İşte şu âyette bütün huruf-u heca mevcûddur. Bak ki, sakil, ağır bütün aksâm-ı hurûf beraber olduğu halde selasetini bozmamış. Belki bir revnâk ve muhtelif tellerden mütenasib, mütesanid bir nağ-me-i fesâhat katmış. Hem şu lem’a-i icâza dikkat et ki, hurûf-u hecâdan (ya) ile (elif) en hafif ve birbirine kalbolduğu için iki kardeş gibi her birisi yirmibir kerre tekrarı var. ile ^(Haşiye-1) birbirinin kardeşi ve birbirinin yerine geçtiği için her birisi otuzüçer defa zikredilmiştir. mahreçce, sıfatça, savtça kardeş oldukları için her biri üç defa, kardeş oldukları halde daha hafif altı defa, sıkleti için yarısı olarak üç defa zikredilmiştir.

mahreçce, sıfatça, sesçe kardeş oldukları için herbirisi ikişer defa, ve (elif) ile beraber ikisi sûretinde ittihad ettikleri ve (elif) sûretinde hissesi (Lâm)’ın yarısıdır. Onun için kırkiki defa, (elif) onun yarısı olarak yirmibir defa zikredilmiştir. (Hemze) (hâ) ile mahreççe kardeş oldukları için hemze ^(Haşiye-2) on üç, (hâ) bir derece daha hafif olduğu için ondört defa, kardeş oldukları için (kaf)’ın bir noktası fazla olduğu için on, dokuz, dokuz, dokuz, oniki, (tâ)’nın derecesi üç olduğu için oniki defa zikredilmiştir. (Lâm)’ın kardeşidir. Fakat ebced hesabıyla ikiyüz, otuzdur. Altı derece yukarı çıktığı için altı derece aşağı düşmüştür. Hem telaffuzca tekerrür ettiğinden sakil olup yalnız altı defa zikredilmiştir.

sıkletleri ve bâzı cihat-ı münasebat için birer defa zik-redilmiştir. (hâ)’dan ve (hemze)’den daha hafif ve (yâ)’dan ve (elif)’den daha sakil olduğu için onyedi defa, sakil hemzeden dört derece yukarı, hafif eliften dört derece aşağı zikredilmiştir.

Hâşiye-1: Tenvin dahi nundur.

Hâşiye-2: Hemze, melfuz ve gayr-ı melfuz yirmibeştir ve hemzenin sâkin kardeşi elif’ten üç derece yukarıdır. Zira hareke üçtür.