بشر، شجرۀِ خلقتڭ أڭ صوڭ جزئى اولان ميوه‌سيدر. معلومدر كه، بر شيئڭ ثمره‌سى أڭ اوزاق، أڭ جمعيتلى، أڭ نازك، أڭ أهمّيتلى جزئيدر. ايشته بونڭ ايچون ثمرۀِ عالم اولان إنسان أڭ جامع، أڭ بديع، أڭ عاجز، أڭ ضعيف و أڭ لطيف بر معجزۀِ قدرت اولديغندن، بشيگى و مسكنى اولان زمين، آسمانه نسبةً مادّةً كوچكلگيله و حقارتيله برابر معنًا و صنعةً بتون كائناتڭ قلبى، مركزى، بتون معجزاتِ صنعتڭ مشهرى، سرگيسى و بتون تجلّياتِ أسماسنڭ مظهرى، نقطۀِ محراقيه‌سى و نهايتسز فعاليتِ ربّانيه‌نڭ محشرى و معكسى و حدسز خلاّقيتِ إلٰهيه‌نڭ، خصوصًا نباتات و حيواناتڭ كثرتلى أنواعِ صغيره‌سنده، جوّادانه ايجادڭ مدار و چارشيسى؛ و پك گنيش آخرت عالملرنده‌كى مصنوعاتڭ كوچك مقياسده نمونه‌گاهى و منسوجاتِ أبديه‌نڭ سرعتله ايشله‌ين تزگاهى و مناظرِ سرمديه‌نڭ سرعتله دگيشن تقليدگاهى و بساتينِ دائمه‌نڭ تخمجقلرينه سرعتله سنبلله‌نن طار و موقّت مزرعه‌سى و تربيه‌گاهى اولمشدر. ايشته أرضڭ (حاشيه) بو عظمتِ معنويه‌سندن و أهمّيتِ صنعويه‌سندندر كه، قرآنِ حكيم، سماواته نسبةً، بيوك بر آغاجڭ كوچك بر ميوه‌سى حكمنده اولان أرضى، بتون سماواته دنك طوتويور. اونى بر كفه‌ده، بتون سماواتى بر كفه‌ده قويويور. مكرّرًا {رَبُّ السَّمٰوَاتِ وَ اْلاَرْضِ} دير. هم أرضڭ شو مذكور حكمتلردن نشئت ايدن سرعتلى تحوّلى و دواملى تغيّرى إقتضا ايدر كه؛ سكنه‌سى ده اوڭا گوره مظهرِ تحوّلات اولسون. هم شو محدود أرض، حدسز معجزاتِ قدرته مظهر اولديغندندر كه، أڭ مهمّ سكنه‌لرى اولان إنس و جنّڭ قوالرينه، سائر ذى‌حياتلر گبى فطرى بر حدّ و خلقى بر قيد قونولمديغى ايچون نهايتسز ترقّى و نهايتسز تدنّى‌يه مظهر اولمشدر. أنبيادن، أوليادن طوت، تا نمرودلره، تا شيطانلره قدر اوزون بر ميدانِ إمتحانلرى پيدا اولمشدر. مادام اويله‌در، ألبته فرعونلاشمش شيطانلر، حدسز شرارتيله سمايه و أهلنه طاش آته‌جقلر.

---------------------------------------------------------------------

   (حاشيه : أوت، كُرۀِ أرض كوچكلگيله برابر سماواته قارشى گله‌بيلير. چونكه ناصلكه دائمى بر چشمه، وارداتسز بيوك بر گولدن داها بيوك دينله‌بيلير. هم بر ئولچك ايله بر شى ئولچه‌رك باشقه يره نقل ايديلن و اونڭ ألندن گچمش و اوڭا گيرمش چيقمش بر محصولاتله، ظاهرًا بيڭلر دفعه ئولچكدن بيوك و طاغ گبى بر جسمله او ئولچك موازنه‌يه چيقه‌بيلير. عينًا اويله ده: كُرۀِ أرض، جنابِ حق اونى صنعتنه بر مشهر و ايجادينه بر محشر و حكمتنه مدار و قدرتنه مظهر و رحمتنه مزهر و جنّتنه مزرعه و حدسز كائناته و مخلوقات عالملرينه ئولچك و ماضى دڭزلرينه و غيب عالمنه آقاجق بر چشمه حكمنده ايجاد ايتمش. هر سنه قات قات و قتمرلى يوز بيڭ طرزده، مصنوعاتدن طوقونمش گوملكلرينى دگيشديرديگى و چوق دفعه طولوب ماضى‌يه بوشالته‌رق غيب عالمنه دوكديگى بتون او متجدّد عالملرى و أرضڭ متعدّد گوملكلرينى نظره آل؛ يعنى، بتون ماضيسنى حاضر فرض ايت. صوڭره يكنسق و بر درجه بسيط سماواته قارشى موازنه ايت. گوره‌جكسڭ كه: أرض، زياده گلمزسه، نقصان ده قالماز. ايشته {رَبُّ السَّمٰوَاتِ وَ اْلاَرْضِ} سرّينى آڭلا.