دردنجى لمعه: مباحثنده‌كى جامعيتِ خارقه‌در. أوت، إنسان و إنسانڭ وظيفه‌سى، كائنات و خالقِ كائناتڭ، أرض و سماواتڭ، دنيا و آخرتڭ، ماضى و مستقبلڭ، أزل و أبدڭ مباحثِ كلّيه‌لرينى جمع ايتمكله برابر نطفه‌دن خلق ايتمك، تا قبره گيرنجه‌يه قدر؛ يمك، ياتمق آدابندن طوت، تا قضا و قدر مبحثلرينه قدر؛ آلتى گون خلقتِ عالمدن طوت تا {وَ الْمُرْسَلاَتِ ❊ وَ الذَّارِيَاتِ} قَسَملريله إشارت اولونان روزگارلرڭ أسمه‌سنده‌كى وظيفه‌لرينه قدر؛ {وَمَا تَشَاؤُنَ اِلاَّ اَنْ يَشَاءَ اﷲُ ❊ يَحُولُ بَيْنَ الْمَرْءِ وَ قَلْبِهِ} إشاراتيله، إنسانڭ قلبنه و إراده‌سنه مداخله‌سندن طوت، تا {وَ السَّمٰوَاتُ مَطْوِيَّاتٌ بِيَمِينِهِ} يعنى، بتون سماواتى بر قبضه‌سنده طوتماسنه قدر؛ {وَ جَعَلْنَا فِيهَا جَنَّاتٍ مِنْ نَخِيلٍ وَ اَعْنَابٍ} زمينڭ چيچك و اوزوم و خرماسندن طوت، تا {اِذَا زُلْزِلَتِ اْلاَرْضُ زِلْزَالَهَا} ايله إفاده ايتديگى حقيقتِ عجيبه‌يه قدر؛ و سمانڭ {ثُمَّ اسْتَوٰى اِلَى السَّمَاءِ وَهِىَ دُخَانٌ} حالتنده‌كى وضعيتندن طوت، تا دخانله إنشقاقنه و ييلديزلرينڭ دوشوب حدسز فضاده طاغيلمسنه قدر و دنيانڭ إمتحان ايچون آچيلمه‌سندن، تا قپانمسنه قدر و آخرتڭ برنجى منزلى اولان قبردن، صوڭره برزخدن، حشردن، كوپريدن طوت، تا جنّته، تا سعادتِ أبديه‌يه قدر؛ ماضى زماننڭ وقوعاتندن، حضرتِ آدمڭ خلقتِ جسدندن، ايكى اوغلنڭ غاوغاسندن تا طوفانه، تا قَومِ فرعونڭ غرقنه، تا أكثر أنبيانڭ مهمّ حادثاتنه قدر و {اَلَسْتُ بِرَبِّكُمْ} إشارت ايتديگى حادثۀِ أزليه‌دن طوت، تا {وُجُوهٌ يَوْمَئِذٍ نَاضِرَةٌ اِلٰى رَبِّهَا نَاظِرَةٌ} إفاده ايتديگى واقعۀِ أبديه‌يه قدر بتون مباحثِ أساسيه‌يى و مهمّه‌يى اويله بر طرزده بيان ايدر كه؛ او بيان، بتون كائناتى بر سراى گبى إداره ايدن و دنيايى و آخرتى ايكى اوطه گبى آچوب قپايان و زمين بر باغچه و سما، مصباحلريله سوسلنديرلمش بر طام گبى تصرّف ايدن و ماضى و مستقبل، بر گيجه و گوندوز گبى نظرينه قارشى حاضر ايكى صحيفه حكمنده تماشا ايدن و أزل و أبد، دون و بوگون گبى سلسلۀِ شئوناتڭ ايكى طرفى برلشمش، إتّصال پيدا ايتمش بر صورتده بر زمانِ حاضر گبى اونلره باقان بر ذاتِ ذو الجلاله ياقيشير بر طرزِ بياندر. ناصل بر اوسته، بنا ايتديگى و إداره ايتديگى ايكى خانه‌دن بحث ايدر. پروغرامنى و ايشلرينڭ ليسته و فهرسته‌سنى ياپار. قرآن دخى، شو كائناتى ياپان و إداره ايدن و ايشلرينڭ ليسته‌سنى و فهرسته‌سنى (تعبير جائز ايسه) پروغرامنى يازان، گوسترن بر ذاتڭ بياننه ياقيشير بر طرزده‌در. هيچ بر جهتله أثرِ تصنّع و تكلّف گورونميور. هيچ بر شائبۀِ تقليد ويا باشقه‌سنڭ حسابنه و اونڭ يرنده كندينى فرض ايدوب قونوشمش گبى بر خدعه‌نڭ أماره‌سى اولماديغى گبى بتون جدّيتيله، بتون صفوتيله، بتون خلوصيله صافى، برّاق، پارلاق بيانى، ناصل گوندوزڭ ضياسى ”گونشدن گلدم“ دير. قرآن دخى، ”بن، خالقِ عالمڭ بيانى‌يم و كلامى‌يم“ دير.