هم او زماندن بَرى متماديًا ميدانِ معارضه‌يه دعوت ايدوب، مغرور و أنانيتلى أديبلرڭ و بليغلرڭ طمارلرينه طوقونديروب؛ غرورلرينى قيره‌جق بر طرزده دير: ”يا بر تك سوره‌نڭ مِثلنى گتيريڭز وياخود دنياده و آخرتده هلاكت و ذلّتى قبول ايديڭز.“ دييه إعلان ايتديگى حالده او عصرڭ معنّد بليغلرى بر تك سوره‌نڭ مِثلنى گتيرمكله قيصه بر يول اولان معارضه‌يى بيراقوب، اوزون اولان و جان و ماللرينى تهلكه‌يه آتان محاربه يولنى إختيار ايتمه‌لرى إثبات ايدر كه، او قيصه يولده گيتمك ممكن دگلدر. هم قرآنڭ دوستلرى، قرآنه بڭزه‌مك و تقليد ايتمك شوقيله و دشمنلرى دخى قرآنه مقابله و تنقيد ايتمك سَوقيله او وقتدن بَرى يازدقلرى و يازيلان و تلاحقِ أفكار ايله ترقّى ايدن ميليونلر عربى كتابلر اورته‌ده گزييور. هيچ بريسى اوڭا يتيشه‌مديگنى، حتّى أڭ عامى آدم دخى ديڭله‌سه، ألبته دييه‌جك: بو قرآن، بونلره بڭزه‌مز و اونلرڭ مرتبه‌سنده دگل. يا اونلرڭ آلتنده ويا عمومنڭ فوقنده اولاجق. عمومنڭ آلتنده اولديغنى دنياده هيچ بر فرد، هيچ بر كافر، حتّى هيچ بر أحمق دييه‌مز. ديمك مرتبۀِ بلاغتى عمومڭ فوقنده‌در

حتّى بر آدم {سَبَّحَ ِﷲِ مَا فِى السَّمٰوَاتِ وَ اْلاَرْضِ} آيتنى اوقودى. ديدى: ”بونڭ خارقه تلقّى ايديلن بلاغتنى گوره‌ميورم.“ اوڭا دينلدى: ”سن دخى بو سيّاح گبى او زمانه گيت، اوراده ديڭله.“ او ده كندينى قرآندن أوّل اوراده تخيّل ايدركن گوردى كه: موجوداتِ عالم پريشان، قراڭلقلى جامد و شعورسز و وظيفه‌سز اولارق خالى، حدسز، حدودسز بر فضاده؛ قرارسز، فانى بر دنياده بولونويورلر. بردن قرآنڭ لسانندن بو آيتى ديڭلركن گوردى: بو آيت، كائنات اوستنده، دنيانڭ يوزنده اويله بر پرده آچدى، ايشيقلانديردى كه؛ بو أزلى نطق و سرمدى فرمان، عصرلر صيره‌لرنده ديزيلن ذى‌شعورلره درس ويروب گوسترييور كه، بو كائنات بر جامعِ كبير حكمنده باشده سماوات و أرض اولارق عموم مخلوقات حياتدارانه ذكر و تسبيحده و وظيفه‌لر باشنده جوش و خروشله مسعودانه و ممنونانه بر وضعيتده بولونويور دييه مشاهده ايتدى و بو آيتڭ درجۀِ بلاغتنى ذوق ايده‌رك سائر آيتلرى بوڭا قياسله قرآنڭ زمزمۀِ بلاغتى أرضڭ نصفنى و نوعِ بشرڭ خُمسنى إستيلا ايده‌رك حشمتِ سلطنتى كمالِ إحترامله اون درت عصر بِلا فاصله إدامه ايتديگنڭ بيڭلر حكمتلرندن بر حكمتنى آڭلادى