ايكنجى سبب: يگرمى يدنجى سوزده‌كى إجتهاد بحثنده بيان و إثبات ايديلديگى گبى؛ صحابه‌لر، أكثريتِ مطلقه إعتباريله كمالاتِ إنسانيه‌نڭ أڭ أعلا درجه‌سنده‌درلر. چونكه او زمانده، او إنقلابِ عظيمِ إسلاميده خير و حق بتون گوزللگيله، شر و باطل بتون چركينلگيله گورولمش و مادّةً حسّ ايديلمش. شر و خير اورته‌سنده اويله بر آيريلق و كذب و صدق مابيْننده اويله بر مسافه آچيلمشدى كه، كفر و ايمان قدر، بلكه جهنّم و جنّت قدر بيْنلرى اوزاقلاشدى. كذب و شر و باطلڭ دلاّلى و نمونه‌سى اولان مسيلمۀِ كذّاب و مسخره‌جه كلمه‌لرى اولديغندن، فطرةً حسّياتِ علويه صاحبى و معالئِ أخلاقه مفتون و عزّت و مباهاته ميال اولان صحابه‌لر، ألبته إختيارلريله، كذب و شرّه أللرينى اوزاتوب، مسيلمه دركه‌سنه دوشمه‌مشلر. صدق و خير و حقّڭ دلاّلى و نمونه‌سى اولان حبيب اللّٰهڭ (ع‌ص‌م) أعلاىِ علّيّينِ كمالاتنده‌كى مقامنه باقه‌رق، بتون قوّت و همّتلريله، او طرفه قوشمق مقتضاىِ سجيه‌لريدر.

مثلا: ناصلكه زمان اولويور؛ مدنيتِ بشريه چارشوسنده و حياتِ إجتماعيۀِ إنسانيه دكّاننده، بعض شيلرڭ ويرديگى مدهش نتيجه‌لرى و چركين أثرلرى زهرِ قاتل گبى هركس اونى صاتون آلمق دگل، بتون قوّتيله اوندن نفرت ايدوب قاچار و بعض شيلرڭ و معنوى متاعلرڭ ويردكلرى گوزل نتيجه‌لر و قيمتدار أثرلر، بر ترياقِ نافع و بر پيرلانطه گبى، هركسڭ نظرِ رغبتنى كندينه جلب ايدر. هركس ألندن گلديگى قدر اونلرى صاتون آلمغه چاليشير. اويله ده، عصرِ سعادتده حياتِ إجتماعيۀِ إنسانيه‌نڭ چارشوسنده، كذب و شر و كفر گبى مادّه‌لر، شقاوتِ أبديه گبى نتيجه‌لرى و مسيلمۀِ كذّاب گبى سفلى مسخره‌لرى توليد ايتديگندن، سجاياىِ عاليه و حبِّ معالى‌يه مفتون اولان صحابه‌لرڭ زهرِ قاتلدن قاچار گبى اوندن قاچمه‌لرى و نفرت ايتمه‌لرى بديهيدر. و سعادتِ أبديه گبى نتيجه ويرن و رسولِ أكرم عليه الصلاة والسلام گبى نورانى ميوه‌لر گوسترن صدق و حقّه و ايمانه أڭ نافع بر ترياق، أڭ قيمتدار بر ألماس گبى، او فطرتلرى صافيه و سجيه‌لرى ساميه اولان صحابه‌لر، بتون قوّتلريله و حسّيات و لطائفلريله، اونلره مشترى و مشتاق اولماسى ضروريدر. حالبوكه او زماندن صوڭره، گيت گيده و گله گله صدق و كذب اورته‌سنده‌كى مسافه آزاله آزاله، اوموز اوموزه گلدى. بر دكّانده، ايكيسى برابر صاتيلمغه باشلاديغى گبى، أخلاقِ إجتماعيه بوزولدى. پروپاغندۀِ سياست، يالانه فضله رواج ويردى. يالانڭ مدهش چركينلگى گيزلنوب، طوغريلغڭ پارلاق گوزللگى گورونمه‌مگه باشلاديغى زمانده، كيمڭ حدّى وار كه، صحابه‌نڭ عدالت و صدق و علويت و حقّانيت خصوصنده‌كى قوّتلرينه، متانتلرينه، تقوالرينه يتيشه‌بيلسين ويا درجه‌لرندن گچسين. گچن مسئله‌يى بر درجه تنوير ايده‌جك، باشمه گلمش بر حالمى بيان ايدييورم. شويله كه: