شيمدى او رزّاقِ حكيمڭ گوندرديگى او مادّۀِ لطيفه‌نڭ أطوارينه باق، گوره‌جكسڭ كه؛ او مادّه‌نڭ ذرّاتى بر قافله گبى كُرۀِ هواده، طوپراقده، صوده طاغلمش ايكن بردن حركت أمرينى آلمشلر گبى بر حركتِ قصدى‌يى إشمام ايدن بر كيفيت ايله طوپلانيورلر. گويا اونلردن هر بر ذرّه، بر وظيفه ايله، بر معيّن مكانه گيتمك ايچون مأموردر گبى غايت منتظم طوپلانيورلر. هم گيديشاتندن گورونويور كه، بر فاعلِ مختارڭ بر قانونِ مخصوصى ايله سَوق ايديلوب، جمادات عالمندن مواليده، يعنى ذى‌حيات عالمنه گيررلر. صوڭره نظاماتِ معيّنه و حركاتِ مطّرده ايله و دساتيرِ مخصوصه ايله رزق اولارق بر بدنه گيروب؛ او بدن ايچنده درت مطبخده پيشيريلدكدن صوڭره و درت إنقلاباتِ عجيبه‌يى گچيردكدن صوڭره و درت سوزگچدن سوزولدكدن صوڭره بدنڭ أقطارينه ياييلارق بتون محتاج اولان أعضالرڭ مختلف، آيرى آيرى درجۀِ إحتياجلرينه گوره رزّاقِ حقيقينڭ عنايتيله و منتظم قانونلرى ايله إنقسام ايدرلر. ايشته او ذرّاتدن هانگى ذرّه‌يه بر نظرِ حكمتله باقسه‌ڭ گوره‌جكسڭ كه: بصيرانه، منتظمانه، سميعانه، عليمانه سَوق اولونان او ذرّه‌يه، كور إتّفاق، قانونسز تصادف، صاغير طبيعت، شعورسز أسباب، هيچ اوڭا قاريشه‌ماز. چونكه هر بريسى عنصرِ محيطدن طوت، تا بدن حجيره‌سنه قدر هانگى طوره گيرمش ايسه، او طورڭ قوانينِ معيّنه‌سى ايله گويا إختيارًا عمل ايدييور، منتظمًا گيرييور. هانگى طبقه‌يه سفر ايتمش ايسه، اويله منتظم آديم آتييور كه؛ بِالبداهه بر سائقِ حكيمڭ أمريله گيدييور گبى گورونويور. ايشته بويله منتظم طوردن طوره، طبقه‌دن طبقه‌يه گيت گيده هدف و مقصدندن آيريلميه‌رق تا مقامِ لايقنه، مثلا توفيقڭ گوز ببگنه أمرِ ربّانى ايله گيرر، اوطورور، چاليشير. ايشته بو حالده، يعنى أرزاقده‌كى تجلّئِ ربوبيت گوسترييور كه؛ إبتدا او ذرّه‌لر معيّن ايديلر، موظّف ايديلر، او مقاملر ايچون نامزد ايديلر. گويا هر بريسنڭ آلننده و جبهه‌سنده ”فلان حجيره‌نڭ رزقى اولاجق“ يازيلى گبى بر إنتظامڭ وجودى، هر آدمڭ آلننده قلمِ قدر ايله رزقى يازيلى اولديغنه و رزقى اوستنده إسمنڭ يازيلى اولماسنه إشارت ايدر.