گچن حقيقتى تنوير ايده‌جك بر سياحتِ خياليه صورتنده نيم‌منظوم اولارق ”لمعات“ده يازديغم بر واقعۀِ مثاليه‌نڭ مئالنى شوراده ذكر ايتمگه مناسبت گلدى. شويله كه:

بو رساله‌نڭ تأليفندن سكز سنه أوّل إستانبولده، رمضانِ شريفده، مسلكِ فلسفه ايله مناسبتده بولونان أسكى سعيدڭ يڭى سعيده إنقلاب ايده‌جگى بر هنگامده‌در كه، فاتحۀِ شريفه‌نڭ آخرنده {صِرَاطَ الَّذِينَ اَنْعَمْتَ عَلَيْهِمْ غَيْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَيْهِمْ وَ لاَ الضَّالِّينَ} ايله إشارت ايتديگى اوچ مسلگى دوشونوركن شويله بر واقعۀِ خياليه، بر حادثۀِ مثاليه، رؤيايه بڭزر بر حادثه گوردم كه:

كنديمى، بر صحراىِ عظيمه‌ده گورويورم. بتون زمينڭ يوزينى؛ قراڭلقلى، صيقيجى و بوغوجى بر بلوط طبقه‌سى قاپلامش. نه نسيم وار، نه ضيا، نه آبِ حيات.. هيچ بريسى بولونمييور. هر طرفى جاناوارلر، مضر و موحش مخلوقلرله طولو اولديغنى توهّم ايتدم. قلبمه گلدى كه: ”شو زمينڭ اوته‌كى طرفنده ضيا، نسيم، آبِ حيات وار. اورايه گچمك لازم.“ باقدم كه، إختيارسز سَوق اولونيورم. زمينڭ ايچنده، تونل‌وارى بر مغاره‌يه صوقولدم. گيت گيده زمينڭ ايچنده سياحت ايتدم. باقييورم كه: بندن أوّل او تحت الأرض يولده چوق كيمسه‌لر گيتمشلر. هر طرفده بوغولوب قالمشلر. اونلرڭ آياق ايزلرينى گورويوردم. بعضيلرينڭ بر زمان سسلرينى ايشيدييوردم. صوڭره سسلرى كسيلييوردى.

أى، خيالى ايله بنم سياحتِ خياليه‌مه إشتراك ايدن آرقداش! او زمين، طبيعتدر و فلسفۀِ طبيعيه‌در. تونل ايسه، أهلِ فلسفه‌نڭ أفكارى ايله حقيقته يول آچمق ايچون آچدقلرى مسلكدر. گورديگم آياق ايزلرى، أفلاطون و آرسطو (حاشيه) گبى مشاهيرلرڭدر. ايشيتديگم سسلر، ابن سينا و فارابى گبى داهيلرڭدر. أوت ابن سينانڭ بعض سوزلرينى، قانونلرينى بعض يرلرده گورويوردم. صوڭره، بتون بتون كسيلييوردى. داها ايلرى گيده‌مه‌مش. ديمك بوغولمش. هر نه ايسه، سنى مراقدن قورتارمق ايچون خيالڭ آلتنده‌كى حقيقتڭ بر كوشه‌سنى گوستردم. شيمدى سياحتمه دونويورم.