سكزنجى نكته: بوڭا دائر بر دستورِ حقيقتى بيان ايتمك لازم. شويله كه:

ناصل ”حقوقِ شخصيه“ و بر نوع حقوق اﷲ صاييلان ”حقوقِ عموميه“ ناميله ايكى نوع حقوق وار؛ اويله ده: مسائلِ شرعيه‌ده بر قسم مسائل، أشخاصه تعلّق ايدر؛ بر قسم، عمومه، عموميت إعتباريله تعلّق ايدر كه؛ اونلره ”شعائرِ إسلاميه“ تعبير ايديلير. بو شعائرڭ عمومه تعلّقى جهتيله عموم اونده حصّه‌داردر. عمومڭ رضاسى اولمازسه اونلره ايليشمك، عمومڭ حقوقنه تجاوزدر. او شعائرڭ أڭ جزئيسى (سنّت قبيلندن بر مسئله‌سى) أڭ بيوك بر مسئله حكمنده نظرِ أهمّيتده‌در. طوغريدن طوغرى‌يه عموم عالمِ إسلامه تعلّق ايتديگى گبى؛ عصرِ سعادتدن شيمدى‌يه قدر بتون أعاظمِ إسلامڭ باغلانديغى او نورانى زنجيرلرى قوپارمغه، تخريب و تحريف ايتمگه چاليشانلر و يارديم ايدنلر دوشونسونلر كه، نه قدر دهشتلى بر خطايه دوشويورلر. و ذرّه مقدار شعورلرى وارسه، تيتره‌سينلر!..

طوقوزنجى نكته: مسائلِ شريعتدن بر قسمنه ”تَعبُّدى“ دينيلير؛ عقلڭ محاكمه‌سنه باغلى دگلدر؛ أمر اولديغى ايچون ياپيلير. علّتى، أمردر.

بر قسمنه ”مَعقولُ المعنا“ تعبير ايديلير. يعنى: بر حكمت و بر مصلحتى وار كه، او حكمڭ تشريعنه مرجّح اولمش؛ فقط سبب و علّت دگل. چونكه حقيقى علّت، أمر و نهىِ إلٰهيدر.

شعائرڭ تَعبُّدى قسمى؛ حكمت و مصلحت اونى تغيير ايده‌مز، تَعبُّديلك جهتى ترجّح ايدييور، اوڭا ايليشيلمز. يوز بيڭ مصلحت گلسه اونى تغيير ايده‌مز. اويله ده: ”شعائرڭ فائده‌سى، يالڭز معلوم مصالحدر“ دينيلمز و اويله بيلمك خطادر. بلكه او مصلحتلر ايسه، چوق حكمتلرندن بر فائده‌سى اولابيلير. مثلا برى ديسه: ”أذانڭ حكمتى، مسلمانلرى نمازه چاغيرمقدر؛ شو حالده بر تفنك آتمق كافيدر.“ حالبوكه او ديوانه بيلمز كه، بيڭلر مصلحتِ أذانيه ايچنده او بر مصلحتدر. تفنك سسى، او مصلحتى ويرسه؛ عجبا نوعِ بشر نامنه، ياخود او شهر أهاليسى نامنه، خلقتِ كائناتڭ نتيجۀِ عظماسى و نوعِ بشرڭ نتيجۀِ خلقتى اولان إعلانِ توحيد و ربوبيتِ إلٰهيه‌يه قارشى إظهارِ عبوديته واسطه اولان أذانڭ يرينى ناصل طوته‌جق؟