مادام بر قسم خطالر، عنصرلرى و أرضى حدّته گتيره‌جك درجه‌ده بر شموللى عصياندر و چوق مخلوقاتڭ حقوقنه بر تحقيرلى تجاوزدر. ألبته او جنايتڭ فوق العاده چركينلگنى گوسترمك ايچون، قوجه بر عنصره، كلّى وظيفه‌سى ايچنده ”اونلرى تربيه ايت“ دييه أمر ويريلمسى عينِ حكمتدر و عدالتدر و مظلوملره عينِ رحمتدر.

آلتنجى سؤال: زلزله، كُرۀِ أرضڭ ايچنده إنقلاباتِ معدنيه‌نڭ نتيجه‌سى اولديغنى أهلِ غفلت إشاعه ايدوب، عادتا تصادفى و طبيعى و مقصدسز بر حادثه نظريله باقارلر. بو حادثه‌نڭ معنوى أسبابنى و نتيجه‌لرينى گورمييورلر؛ تا كه إنتباهه گلسينلر. بونلرڭ إستناد ايتديگى مادّه‌نڭ بر حقيقتى وار ميدر؟

الجواب: ضلالتدن باشقه هيچ بر حقيقتى يوقدر. چونكه هر سنه أللى ميليوندن زياده منقّش، منتظم گوملكلرى گيه‌ن و دگيشديرن كُرۀِ أرضڭ اوستنده بيڭلر أنواعڭ بر تك نوعى اولان، مثلا سينك طائفه‌سندن حدسز أفرادندن بر تك فردڭ يوزر أعضاسندن بر تك عضوى اولان قنادينڭ قصد و إراده و مشيئت و حكمت جلوه‌سنه مظهريتى و اوڭا لاقيد قالمامسى و باشى بوش بيراقمامسى گوسترييور كه، دگل حدسز ذى‌شعورڭ بشيگى و آناسى و مرجعى و حاميسى اولان قوجه كُرۀِ أرضڭ أهمّيتلى أفعال و أحوالى بلكه هيچ بر شيئى، (جزئى اولسون كلّى اولسون) إراده و إختيار و قصدِ إلٰهى خارجنده اولماز. فقط قديرِ مطلق حكمتنڭ مقتضاسيله ظاهر أسبابى تصرّفاتنه پرده ايدييور. زلزله‌يى إراده ايتديگى وقت، بعضًا ده بر معدنى حركته أمر ايدوب، آتشلنديرييور. هايدى معدنى إنقلابات دخى اولسه، ينه أمر و حكمتِ إلٰهى ايله اولور؛ باشقه اولاماز. مثلا: بر آدم بر تفنك ايله بريسنى ووردى. ووران آدمه هيچ باقيلماسه، يالڭز فشنكده‌كى باروتڭ آتش آلماسى نقطه‌سنه حصرِ نظر ايدوب، بيچاره مقتولڭ بوسبتون حقوقنى ضايع ايتمك؛ نه درجه بلاهت و ديوانه‌لكدر. عينًا اويله ده: قديرِ ذو الجلالڭ مسخّر بر مأمورى، بلكه بر گميسى، بر طيّاره‌سى اولان كُرۀِ أرضڭ ايچنده بولونان و حكمت و إراده ايله إدّخار ايديلن بر بومبايى، أهلِ غفلت و طغيانى اويانديرمق ايچون ”آتشلندير“ دييه اولان أمرِ ربّانى‌يى اونوتمق و طبيعته صاپمق، حماقتڭ أڭ أشنعيدر.