اوچنجيسى: جزءِ إختيارى، قدره منافى دگل. بلكه قدر، إختيارى تأييد ايدر. چونكه قدر، علمِ إلٰهينڭ بر نوعيدر. علمِ إلٰهى، إختياريمزه تعلّق ايتمش. اويله ايسه، إختيارى تأييد ايدييور، إبطال ايتمييور.

دردنجيسى: قدر، علم نوعندندر. علم، معلومه تابعدر. يعنى ناصل اولاجق، اويله تعلّق ايدييور. يوقسه معلوم، علمه تابع دگل. يعنى علم دساتيرى؛ معلومى، خارجى وجود نقطه‌سنده إداره ايتمك ايچون أساس دگل. چونكه معلومڭ ذاتى و وجودِ خارجيسى، إراده‌يه باقار و قدرته إستناد ايدر. هم أزل؛ ماضى سلسله‌سنڭ بر اوجى دگل كه، أشيانڭ وجودنده أساس طوتولوب اوڭا گوره بر مجبوريت تصوّر ايديلسين. بلكه أزل؛ ماضى و حال و إستقبالى بردن طوتار، يوكسكدن باقار بر آيينه‌مثالدر. اويله ايسه، دائرۀِ ممكنات ايچنده اوزانوب گيدن زمانڭ ماضى طرفنده بر اوج تخيّل ايدوب، اوڭا أزل دييوب، او أزل علمنه، أشيانڭ ترتيب ايله گيرمسنى و كنديسنى اونڭ خارجنده توهّم ايتمه‌سى، اوڭا گوره محاكمه ايتمك حقيقت دگلدر.

شو سرّڭ كشفى ايچون شو مثاله باق: سنڭ ألڭده بر آيينه بولونسه، صاغ طرفڭده‌كى مسافه ماضى، صول طرفڭده‌كى مسافه مستقبل فرض ايديلسه؛ او آيينه يالڭز مقابلنى طوتار. صوڭره او ايكى طرفى بر ترتيب ايله طوتار، چوغنى طوتاماز. او آيينه نه قدر آشاغى ايسه، او قدر آز گورور. فقط او آيينه ايله يوكسگه چيقدقجه، او آيينه‌نڭ مقابل دائره‌سى گنيشلنير. گيت گيده، بتون ايكى طرف مسافه‌يى بردن بر آنده طوتار. ايشته شو آيينه شو وضعيتده اونڭ إرتسامنده، او مسافه‌لرده جريان ايدن حالات بربرينه مقدَّم، مؤخّر، موافق، مخالف دينلمز. ايشته قدر، علمِ أزليدن اولديغى ايچون؛ علمِ أزلى، حديثڭ تعبيريله ”منظرِ أعلٰى‌دن، أزلدن أبده قدر هر شى، اولمش و اولاجق، بردن طوتار، إحاطه ايدر بر مقامِ أعلاده‌در.“ بز و محاكماتمز، اونڭ خارجنده اولاماز كه، ماضى مسافه‌سنده بر آيينه طرزنده اولسون.