سوزلر | يگرمى آلتنجى سوز | 618
(612-633)

بشنجيسى: قدر، سببله مسبّبه بر تعلّقى وار. يعنى، شو مسبَّب، شو سببله وقوعه گله‌جك. اويله ايسه دينلمه‌سين كه: ”مادام فلان آدمڭ ئولمسى، فلان وقتده مقدّردر. جزءِ إختياريله تفنك آتان آدمڭ نه قباحتى وار، آتماسه ايدى ينه ئوله‌جكدى؟“


سؤال: نه ايچون دينلمه‌سين؟


الجواب: چونكه قدر، اونڭ ئولمسنى اونڭ تفنگيله تعيين ايتمشدر. أگر اونڭ تفنك آتمامسنى فرض ايتسه‌ڭ، او وقت قدرڭ عدمِ تعلّقنى فرض ايدييورسڭ. او وقت ئولمسنى نه ايله حكم ايده‌جكسڭ؟ يا جبرى گبى سببه آيرى، مسبّبه آيرى برر قدر تصوّر ايتسه‌ڭ وياخود معتزله گبى قدرى إنكار ايتسه‌ڭ، أهلِ سنّت و جماعتى بيراقوب فرقۀِ ضالّه‌يه گيررسڭ. اويله ايسه، بز أهلِ حق ديرز كه: ”تفنك آتماسه ايدى، ئولمسى بزجه مجهول.“ جبرى دير: ”آتماسه ايدى ينه ئوله‌جكدى.“ معتزله دير: ”آتماسه ايدى ئولميه‌جكدى.“


آلتنجيسى: (حاشيه) جزءِ إختيارينڭ اُسّ الأساسى اولان ميلان، ماتريديجه بر أمرِ إعتباريدر، عبده ويريله‌بيلير. فقط أشعرى، اوڭا موجود نظريله باقديغى ايچون عبده ويرمه‌مش. فقط او ميلانده‌كى تصرّف، أشعريه‌جه بر أمرِ إعتباريدر. اويله ايسه او ميلان، او تصرّف، بر أمرِ نسبيدر. محقّق بر وجودِ خارجيسى يوقدر. أمرِ إعتبارى ايسه، علّتِ تامّه ايسته‌مز كه؛ علّتِ تامّه وجودى ايچون لزوم و ضرورت و وجوب اورته‌يه گيروب إختيارى رفع ايتسين. بلكه او أمرِ إعتبارينڭ علّتى، بر رجحانيت درجه‌سنده بر وضعيت آلسه، او أمرِ إعتبارى ثبوت بولابيلير. اويله ايسه او آنده اونى ترك ايده‌بيلير. قرآن اوڭا او آنده دييه‌بيلير كه: ”شو شردر، ياپمه.“


سس يوق

سوزلر