امّا شو زمانده، مدنيتِ آوروپانڭ تحكّميله، فلسفۀِ طبيعيه‌نڭ تسلّطيله، شرائطِ حياتِ دنيويه‌نڭ آغيرلاشمه‌سيله، أفكار و قلوب طاغلمش، همّت و عنايت إنقسام ايتمشدر. ذهنلر معنوياته قارشى يبانيلشمشدر. ايشته بونڭ ايچوندر كه، شو زمانده بريسى؛ درت ياشنده قرآنى حفظ ايدوب، عالملرله مباحثه ايدن سفيان ابن عُيينه اولان بر مجتهدڭ ذكاسنده بولونسه، سفيانڭ إجتهادى قزانديغى زمانه نسبةً، اون دفعه داها فضله زمانه محتاجدر. سفيان، اون سنه‌ده إجتهادى تحصيل ايتمش ايسه، شو آدم يوز سنه‌يه محتاجدر كه تحصيل ايده‌بيلسين. چونكه سفيانڭ إبتداءِ تحصيلِ فطريسى سنِّ تمييز زمانندن باشلار. يواش يواش إستعدادى مهيّا اولور، نورلانير، هر شيدن درس آلير، كبريت حكمنه گچر. امّا اونڭ نظيرى، شو زمانده چونكه ذهنى فلسفه‌ده بوغولمش، عقلى سياسته طالمش، قلبى حياتِ دنيويه‌ده سرسم اولمش، إستعدادى إجتهاددن اوزاقلاشمش. ألبته فنونِ حاضره‌ده توغّلى درجه‌سنده إستعدادى إجتهادِ شرعى قابليتندن اوزاقلاشمش و علومِ أرضيه‌ده تفنّنى درجه‌سنده إجتهادڭ قبولندن گرى قالمشدر. اونڭ ايچون ”بن ده اونڭ گبى ذكى‌يم، نيچون اوڭا يتيشه‌ميورم؟“ دييه‌مز و ديمگه حقّى يوقدر و يتيشه‌مز.

دردنجيسى: ناصلكه بر جسمده، نشو و نما ايچون توسّع مَيلى بولونور. او مَيلِ توسّع ايسه، (چونكه داخلدندر) وجود و جسم ايچون بر تكمّلدر. فقط أگر خارجده توسيع ايچون بر مَيل ايسه، او وجودڭ جلدينى ييرتمقدر، تخريب ايتمكدر؛ توسيع دگلدر. اويله ده، إسلاميتڭ دائره‌سنه سلفِ صالحين گبى تقواىِ كامله قپوسيله و ضرورياتِ دينيه‌نڭ إمتثالى طريقيله داخل اولانلرده مَيل التوسّع و إرادۀِ إجتهاد بولونسه؛ او كمالدر و تكمّلدر. يوقسه ضرورياتى ترك ايدن و حياتِ دنيويه‌يى حياتِ اُخرويه‌يه ترجيح ايدن و فلسفۀِ مادّيه ايله آلوده اولانلردن اولان او مَيل التوسيع و إرادۀِ إجتهاد، وجودِ إسلاميه‌يى تخريب و بويننده‌كى شرعى زنجيرينى چيقارمغه وسيله‌در.