بشنجيسى: اوچ نقطۀِ نظر، شو زمانڭ إچتهاداتنى أرضيه ياپار، سماويلكدن چيقارييور. حالبوكه شريعت سماويه‌در و إجتهاداتِ شرعيه دخى، اونڭ أحكامِ مستوره‌سنى إظهار ايتديگندن سماويه‌درلر.

برنجيسى: بر حكمڭ حكمتى آيريدر، علّتى آيريدر. حكمت و مصلحت ايسه؛ ترجيحه سببدر، ايجابه ايجاده مدار دگلدر. علّت ايسه، وجودينه مداردر. مثلا: سفرده نماز قصر ايديلير، ايكى ركعت قيلينير. شو رخصتِ شرعيه‌نڭ علّتى سفردر، حكمتى ايسه مشقّتدر. سفر بولونسه، مشقّت هيچ اولماسه ده نماز قصر ايديلير. چونكه علّت وار. فقط سفر بولونماسه، يوز مشقّت بولونسه، نمازڭ قصر ايديلمسنه علّت اولاماز. ايشته شو حقيقتڭ عكسنه اولارق، شو زمانڭ نظرى ايسه، مصلحت و حكمتى علّت يرينه إقامه ايدوب اوڭا گوره حكم ايدييور. ألبته بويله إجتهادات أرضيه‌در، سماوى دگلدر.

ايكنجيسى: شو زمانڭ نظرى، أوّلا و بِالذّات سعادتِ دنيويه‌يه باقييور و أحكاملرى اوڭا توجيه ايدييور. حالبوكه شريعتڭ نظرى ايسه، أوّلا و بِالذّات سعادتِ اُخرويه‌يه باقار، ايكنجى درجه‌ده (آخرته وسيله اولمق طولاييسيله) دنيانڭ سعادتنه نظر ايدر. ديمك شو زمانڭ نظرى، روحِ شريعتدن يبانيدر. اويله ايسه، شريعت نامنه إجتهاد ايده‌مز.

اوچنجيسى: {اِنَّ الضَّرُورَاتِ تُبِيحُ الْمَحْظُورَاتِ} قاعده‌سى، يعنى ”ضرورت، حرامى حلال درجه‌سنه گتيرر.“ ايشته شو قاعده ايسه، كلّى دگل. ضرورت أگر حرام يوليله اولمامش ايسه، حرامى حلال ايتمگه سببيت ويرر. يوقسه سوءِ إختياريله، غيرِ مشروع سببلرله ضرورت اولمش ايسه، حرامى حلال ايده‌مز، رخصتلى أحكاملره مدار اولاماز، عذر تشكيل ايده‌مز. مثلا: بر آدم سوءِ إختياريله، حرام بر طرزده كندينى سرخوش ايتسه؛ تصرّفاتى، علماءِ شريعتجه عليهنده جاريدر، معذور صاييلماز. تطليق ايتسه، طلاقى واقع اولور. بر جنايت ايتسه، جزا گورور. فقط سوءِ إختياريله اولمازسه، طلاق واقع اولماز، جزا ده گورمز. هم مثلا، بر ايچكى مبتلاسى ضرورت درجه‌سنده مبتلا اولسه ده، دييه‌مز كه: ”ضرورتدر، بڭا حلالدر.“