عجبا: بر ذاتڭ بيڭبر إسمندن يالڭز نور إسمنڭ مادّى و جزئى و جامد بر آيينه‌سى حكمنده اولان گونش، بويله تشخّصى ايله برابر، كلّى يرلرده كلّى ايشلره مظهر اولسه؛ او ذاتِ ذو الجلال، أحديتِ ذاتيه‌سيله برابر نهايتسز ايشلرى بر آنده ياپاماز مى؟

ايكنجى تمثيل: كائنات بر شجره حكمنده اولديغى ايچون، هر بر شجره، كائناتڭ حقائقنه مثال اولابيلير. ايشته بز ده شو اوطه‌مزڭ اوڭنده‌كى محتشم، معظّم چنار آغاجنى، كائناته بر مثالِ مصغّر حكمنده طوتوب، كائناتده‌كى جلوۀِ أحديتى اونڭ ايله گوستره‌جگز. شويله كه:

شو آغاجڭ، لا أقل اون بيڭ ميوه‌سى وار. هر بر ميوه‌سنڭ، لا أقل يوزر قانادلى چكردگى وار. بتون اون بيڭ ميوه و بر ميليون چكردك؛ بر آنده، برابر بر صنعت و ايجاده مظهردرلر. حالبوكه شو آغاجڭ چكردكِِ أصليسنده و كوكنده و گووده‌سنده، جزئى و مشخّص و عقدۀِ حياتيه تعبير ايديلن بر جلوۀِ إرادۀِ إلٰهيه و بر نوۀِ أمرِ ربّانى ايله، شو آغاجڭ قوانينِ تشكيليه‌سنڭ مركزيتى؛ هر دالڭ باشنده، هر بر ميوه‌نڭ ايچنده، هر بر چكردگڭ ياننده بولونور كه، هيچ برينڭ بر شيئنى، نقصان بيراقميه‌رق، بربرينه مانع اولميه‌رق؛ اونڭله ياپيلير. و او بر تك جلوۀِ إراده و او قانونِ أمرى؛ ضيا، حرارت، هوا گبى طاغيلوب هر يره گيتمه‌يور. چونكه گيتديگى يرلرڭ اورته‌لرنده‌كى اوزون مسافه‌لرده و مختلف مصنوعلرده هيچ بر ايز بيراقمييور، هيچ بر أثرى گورولميور. أگر إنتشار ايله اولسه ايدى؛ ايزى و أثرى گوروله‌جكدى. بلكه بِالذّات، تجزّى و إنتشار ايتمه‌دن هر بريسنڭ ياننده بولونويور. أحديتنه و شخصيتنه او كلّى ايشلر، منافى اولمايور. حتّى دينله‌بيلير كه: او جلوۀِ إراده، او قانونِ أمرى، او عقدۀِ حياتيه؛ هر برينڭ ياننده بولونور، هيچ بر يرده ده بولونماز. گويا شو محتشم آغاجده ميوه‌لر، چكردكلر عددنجه او قانونِ أمرينڭ برر گوزى، برر قولاغى وار. بلكه آغاجڭ هر بر جزئى، او قانونِ أمرينڭ طويغولرينڭ برر مركزى حكمنده‌در كه؛ اوزون واسطه‌لرى پرده اولوب بر مانع تشكيل ايتمك دگل، بلكه تلفون تللرى گبى برر وسيلۀِ تسهيل و تقريب اولور. أڭ اوزاق، أڭ ياقين گبيدر.