هم او ميوه‌لر و تخملر، حكمتِ ربّانيه‌نڭ تلويحاتيدر. حكمت اونلرله أهلِ شعوره شويله إفاده ايدييور و دييور كه: ”ناصل شو آغاجه متوجّه كلّى نظر، كلّى تدبير، كلّيتى ايله و عموميتيله بر تك ميوه‌يه باقار. چونكه او ميوه، او آغاجه بر مثالِ مصغّردر. هم او آغاجدن مقصود، اودر. هم او كلّى نظر و عمومى تدبير، بر ميوه‌نڭ ايچنده هر بر چكردگه دخى نظر ايدر. چونكه چكردك، عموم آغاجڭ معناسنى، فهرسته‌سنى طاشييور. ديمك آغاجڭ تدبيرينى گورن ذات، او تدبير ايله علاقه‌دار بتون أسماسيله، آغاجڭ وجودندن مقصود و ايجادينڭ غايه‌سى اولان هر بر ثمره‌يه متوجّهدر. هم شو قوجه آغاج، او كوچك ميوه‌لر ايچون بعضًا بودانير، كسيلير، تجديد ايچون بعض جهتلرى تخريب ايديلير. داها گوزل، باقى ميوه‌لر ويرمك ايچون، آشيلانير.

اويله ده: شو شجرۀِ كائناتڭ ثمره‌سى اولان بشر؛ كائناتڭ وجودندن و ايجادندن مقصود اودر و ايجادِ موجوداتڭ غايه‌سى ده اودر. و او ميوه‌نڭ چكردگى اولان إنسانڭ قلبى دخى، صانعِ كائناتڭ أڭ منوّر و أڭ جامع بر آيينه‌سيدر. ايشته شو حكمتدندر كه: شو كوچوجك إنسان، نشر و حشر گبى معظّم إنقلابلره مدار اولمش. كائناتڭ تخريب و تبديلنه سبب اولور. اونڭ محاكمه‌سى ايچون دنيا قپوسى قپانوب، آخرت قپوسى آچيلير.

مادام حشرڭ بحثى گلدى. قرآنِ معجز البيانڭ حشرڭ إثباتنه دائر جزالتِ بياننى و قوّتِ إفاده‌سنى گوسترن بر نكتۀِ حقيقتنى بيان ايتمگه مناسبت گلدى. شويله كه:

شو تفكّر نتيجه‌سى گوسترييور كه: بشرڭ محاكمه‌سى و سعادتِ أبديه قزانمسى ايچون لزوم اولسه بتون كائنات تخريب ايديلير و تخريب و تبديل ايده‌جك بر قدرت گورونويور و واردر. فقط حشرڭ مراتبى وار. بر قسمنه ايمان فرضدر، معرفتى لازمدر. ديگر قسمى، ترقّياتِ روحيه و فكريه‌نڭ درجاتنه گوره گورونور. و علم و معرفتى لازم اولور. قرآنِ حكيم، أڭ بسيط و قولاى اولان مرتبه‌يى قطعى و قوّتلى إثبات ايچون أڭ گنيش و أڭ بيوك بر دائرۀِ حشرى آچاجق بر قدرتى گوسترييور.