اوچنجى أساس: حكمتِ فلسفه ايله حكمتِ قرآنيه‌نڭ حياتِ إجتماعيۀِ بشريه‌يه ويرديگى تربيه‌لر:

امّا حكمتِ فلسفه ايسه، حياتِ إجتماعيه‌ده نقطۀِ إستنادى، ”قوّت“ قبول ايدر. هدفى، ”منفعت“ بيلير. دستورِ حياتى، ”جدال“ طانير. جماعتلرڭ رابطه‌سنى، ”عنصريت، منفى ملّيتى“ طوتار. ثمراتى ايسه، ”هوساتِ نفسانيه‌يى تطمين و حاجاتِ بشريه‌يى تزييد“در. حالبوكه قوّتڭ شأنى، تجاوزدر. منفعتڭ شأنى، هر آرزويه كافى گلمديگندن اوستنده بوغوشمقدر. دستورِ جدالڭ شأنى، چارپيشمقدر. عنصريتڭ شأنى، باشقه‌سنى يوتمقله بسلنمك اولديغندن، تجاوزدر... ايشته بو حكمتدندر كه، بشرڭ سعادتى سلب اولمشدر.

امّا حكمتِ قرآنيه ايسه، نقطۀِ إستنادى، قوّته بدل ”حقّى“ قبول ايدر. غايه‌ده منفعته بدل، ”فضيلت و رضاىِ إلٰهى“يى قبول ايدر. حياتده دستورِ جدال يرينه، ”دستورِ تعاونى“ أساس طوتار. جماعتلرڭ رابطه‌لرنده؛ عنصريت، ملّيت يرينه ”رابطۀِ دينى و صنفى و وطنى“ قبول ايدر. غاياتى؛ هوساتِ نفسانيه‌نڭ تجاوزاتنه سد چكوب، روحى معالياته تشويق و حسّياتِ علويه‌سنى تطمين ايدر و إنسانى كمالاتِ إنسانيه‌يه سَوق ايدوب إنسان ايدر. حقّڭ شأنى، إتّفاقدر. فضيلتڭ شأنى، تسانددر. دستورِ تعاونڭ شأنى، بربرينڭ إمدادينه يتيشمكدر. دينڭ شأنى، أخوّتدر، إنجذابدر. نفسى گمله‌مكله باغلامق، روحى كمالاته قامچيلامقله سربست بيراقمه‌نڭ شأنى، سعادتِ داريْندر.

دردنجى أساس: قرآنڭ، بتون كلماتِ إلٰهيه ايچنده جهتِ علويتنى و بتون كلاملر اوستنده جهتِ تفوّقنى آڭلامق ايسترسه‌ڭ شو ايكى تمثيله باق:

برنجيسى: بر سلطانڭ ايكى چشيد مكالمه‌سى، ايكى طرزده خطابى واردر. بريسى؛ عادى بر رعيت ايله جزئى بر ايش ايچون، خصوصى بر حاجته دائر، خاص بر تلفونله قونوشمقدر. ديگرى؛ سلطنتِ عظما عنوانيله و خلافتِ كبرا ناميله و حاكميتِ عامّه حيثيتيله أوامرينى أطرافه نشر و تشهير مقصديله بر ألچيسيله ويا بيوك بر مأموريله قونوشمقدر و حشمتنى إظهار ايدن علوى بر فرمانله مكالمه‌در.