الحاصل: مادام أڭ بسيط و أڭ آشاغى درجۀِ حيات اولان نباتات حياتى، بو درجه قدرڭ نظامنه تابعدر. ألبته أڭ يوكسك درجۀِ حيات اولان حياتِ إنسانيه، بتون تفرّعاتيله قدرڭ مقياسيله چيزيلمشدر و قلميله يازيلييور. أوت ناصل قطره‌لر، بلوطدن خبر ويرر؛ رشحه‌لر، صو منبعنى گوسترر؛ سندلر، جزدانلر، بر دفترِ كبيرڭ وجودينه إشارت ايدرلر. اويله ده: شو مشهوديمز اولان، ذى‌حياتلرده‌كى إنتظامِ مادّى اولان بديهى قدر و إنتظامِ معنوى و حياتى اولان نظرى قدرڭ رشحه‌لرى، قطره‌لرى، سندلرى، جزدانلرى حكمنده اولان ميوه‌لر، نطفه‌لر، تخملر، چكردكلر، صورتلر، شكللر؛ بِالبداهه ”كتابِ مبين“ دينلن إراده و أوامرِ تكوينيه‌نڭ دفترينى و ”إمامِ مبين“ دينلن علمِ إلٰهينڭ بر ديوانى اولان لوحِ محفوظى گوسترر.

نتيجۀِ مرام: مادام بِالمشاهده گورويورز كه، هر بر ذى‌حياتڭ نشو و نما زماننده، ذرّه‌لرى أگرى بوگرى حدودلره گيدر، طورور. ذرّه‌لر يولنى دگيشديرر. او حدودلرڭ نهايتلرنده برر حكمت، برر فائده، برر مصلحتى ثمره ويررلر. بِالبداهه او شيئڭ مقدارِ صوريسى، بر قدر قلميله ترسيم ايديلمشدر. ايشته مشهود، بديهى قدر، او ذى‌حياتڭ معنوى حالاتنده دخى بر قدر قلميله چيزيلمش منتظم ميوه‌دار حدودلرى، نهايتلرى وار اولديغنى گوسترر. قدرت مصدردر، قدر مسطردر. قدرت او معانى كتابنى، او مسطر اوستنده يازار. مادام مادّى و معنوى قدر قلميله ترسيم ايديلمش مثمر حدودلر، حكمتلى نهايتلر اولديغنى قطعيًا آڭلايورز. ألبته هر بر ذى‌حياتڭ مدّتِ حياتنده گچيره‌جگى أحوال و أطوارى، او قدرڭ قلميله ترسيم ايديلمش. چونكه سرگذشتِ حياتى، بر إنتظام و ميزان ايله جريان ايدييور. صورتلر دگيشديرييور، شكللر آلييور. مادام بويله عموم ذى‌حياتده قلمِ قدر حكمراندر. ألبته عالمڭ أڭ مكمّل ميوه‌سى و أرضڭ خليفه‌سى و أمانتِ كبرانڭ حاملى اولان إنسانڭ سرگذشتِ حياتيه‌سى، هر شيدن زياده قدرڭ قانوننه تابعدر